Zo’n zeven jaar geleden is het complete menselijk genoom in kaart gebracht, het complete DNA dat de erfelijke informatie bevat voor de bouw en de werking van het lichaam. Een enorme onderzoeksprestatie. Behalve heel veel informatie levert dit onderzoek ook veel nieuwe vragen op.Zeer raadselachtig zijn bijvoorbeeld de retrovirussen. Bekend is het hiv-virus dat aids veroorzaakt. Een retrovirus kan zijn erfelijk materiaal niet zelf vermenigvuldigen en kan zich dus niet zelf voortplanten. Daarvoor moet het inbreken in een ander levend wezen en gebruikmaken van diens reproductieafdeling.

Een retrovirus heeft zelf wel het gereedschap om die reproductieafdeling te bedienen. Het maakt zo eerst gewoon DNA van zichzelf, plakt dat in de cel van zijn gastheer en kan dat weer vermenigvuldigen tot kopieën van zichzelf.

Soms is de cel waarin een retro­virus zijn erfelijk materiaal plakt een geslachtscel, dat wil zeggen een eicel of een cel die zaadcellen maakt. Zo kan virus-DNA onderdeel worden van alle cellen van een nieuwe mensje in wording. Dit kan voor een zo ernstige ontregeling zorgen dat een vrucht niet levensvatbaar is. Soms echter wordt een dergelijk baby’tje wel geboren, maar bevat zijn erfelijk materiaal en dat van al zijn nakomelingen een nieuw door het virus toegevoegd stukje.

Uit het vele genetisch onderzoek van de afgelopen jaren is gebleken dat ruim 40 procent, dus bijna de helft van ons erfelijk materiaal, van oorsprong afkomstig is van retrovirussen, de zogenaamde retro-elementen. Deze sporen van virusinfecties uit een (ver) verleden maken definitief deel uit van het genetisch bouwplan van de mens. Veel van deze virusrestanten zijn zo versnipperd geraakt dat ze geen functie meer hebben. Van diverse retro-elementen hebben we echter ontdekt dat ze een rol spelen bij erfelijke ziekten.

Het wonderlijke is dat onderzoekers ook van verschillende retro-elementen hebben ontdekt dat ze ons in positieve zin mede vormen tot wie we zijn. De placenta van ongeboren kinderen bestaat deels uit eiwitten die worden gemaakt door restanten van minstens zes verschillende retrovirussen in ons erfelijk materiaal. Andere retro-elementen spelen een belangrijke rol in ons afweermechanisme, in de stofwisseling van de hersenen of bij de vorming van hormonen.

Zonder het erfelijk materiaal, afkomstig uit infecties met retrovirussen in een grijs verleden, waren we niet wie we nu zijn. Een ontdekking met grote implicaties voor ons mensbeeld.

Zeven jaar geleden openden we een nieuw hoofdstuk van het boek van de schepping. We zijn nog maar op de eerste pagina. Tot nu toe lezen we vooral dat het leven nog veel meer geheimen kent dan we dachten. De plot van het verhaal kunnen we gelukkig nalezen in het Boek van de openbaring.

De auteur is senior beleidsmedewerker bij de rijksoverheid. Hij schrijft deze bijdrage op persoonlijke titel. Reageren aan scribent? nietbijbroodalleen@refdag.nl