Revolutionaire Garde heeft in Iran de touwtjes in handen
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Hillary Clinton, waarschuwde eerder deze week voor een mogelijke coup in Iran. Die is echter vrij onwaarschijnlijk omdat de Iraanse Revolutionaire Garde, de Pasdaran, de macht feitelijk al volledig in handen heeft.
Bij zijn oprichting, in 1979, kreeg de Pasdaran als taak het beschermen van de islamitische revolutie. De garde diende zich verre te houden van het landsbestuur; dat was een zaak van de geestelijkheid.Die strikte scheiding vervaagde begin jaren 90, toen de hervormingsgezinde Rafsanjani president was. Ayatollah Khamenei, opvolger van Khomeini als hoogste religieuze leider, zette de Revolutionaire Garde in om protesten neer te slaan. Onder de bevolking nam namelijk de onvrede over corruptie onder de geestelijken toe.
De corruptie rond de kliek van Rafsanjani vormde een van de voornaamste redenen waarom in 2005 Ahmadinejad tot president werd gekozen. Hij stond bekend als eenvoudig en vroom en kwam niet uit een klerikale familie. Khamenei steunde de verkiezing van Ahmadinejad. Hij zag hierin een middel om de onrust onder de bevolking te sussen en de band te herstellen tussen de samenleving en de islamitische republiek. Khamenei stuurde in 2005 een brief aan de leiders van de Pasdaran waarin hij hun vroeg om op Ahmadinejad te stemmen. Wat ze deden, want Ahmadinejad was uit hun gelederen afkomstig.
De politiek van Ahmadinejad bleek vooral in economisch opzicht funest. Bovendien bestond zijn omgeving uit een stel kleptocraten. In 2008, toen de olieprijzen piekten tot 150 dollar per vat, verdween een slordige 35 miljard uit de schatkist. Belangrijker echter was de groeiende rol van de Pasdaran in de politiek. Die begon alle lagen van het politieke landschap te domineren. In zijn regering nam Ahmadinejad veertien ministers op uit de gelederen van de garde. Ayatollah Khamenei deed hetzelfde, omdat hij begreep dat de Pasdaran zijn belangrijkste steunpilaar was.
De Revolutionaire Garde begon ook met de opbouw van een economisch imperium. Volgens voorzichtige schattingen beheren de militairen zeker 35 procent van de Iraanse economie. Hun activiteiten variëren van lucratieve oliecontracten tot illegale handel in alcohol. Ze runnen een zeer winstgevende zwarte markt en beheren het nucleaire programma.
De nieuwe politieke constellatie maakte herverkiezing van Ahmadinejad in 2009 noodzakelijk. Ook ayatollah Khamenei steunde Ahmadinejad en verklaarde één uur na de stembusgang dat de herverkiezing van Ahmadinejad een „zegen van Allah” was. Hiermee vervreemdde hij zowel een groot gedeelte van het electoraat als de clerus van zich. Als onfeilbare leider werd hij geacht boven de partijen te staan.
In de volgende maanden gebruikte zowel Ahmadinejad als Khamenei de Pasdaran om de protesten neer te slaan. Het ernstigste incident deed zich enkele maanden geleden voor, tijdens de begrafenis van de populaire ayatollah Montazeri. Khamenei besloot om de paramilitaire Basij toestemming te geven geweld te gebruiken tegen de aanwezigen aan de begrafenis. De Basij viel de Seyyidmoskee in Isfahan binnen en mishandelde aanwezige gelovigen – een ongekende aanval op het instituut waarop de islamitische revolutie was gebaseerd.
De Pasdaran heeft zich ontwikkeld tot een macht van betekenis en heeft in Ahmadinejad een beschermheer uit eigen gelederen. De houding van ayatollah Khamenei kan vooral worden afgeleid uit zijn toespraken. Hij lijkt geobsedeerd door het idee van een ”fluwelen revolutie” zoals die eerder in Oost-Europa plaatshad. In Iran heeft zich echter een andere revolutie voltrokken: een militarisering van de samenleving, die haar bekroning heeft gevonden in de herverkiezing van Ahmadinejad. Intussen gebruikt Khamenei zijn gezag om de Pasdaran religieuze legitimiteit te geven.
De revolutie van 1979 ontstond doordat een groot deel van het militaire apparaat zich tegen de sjah keerde. Dat zal nu niet gebeuren. De Pasdaran wil het huidige systeem handhaven omdat het politieke en economische winst oplevert. Sommige analisten omschrijven de Revolutionaire Garde als een staat binnen een staat, die nog slechts in naam door de geestelijkheid wordt bestuurd.
De vraag blijft wat het verschil is tussen een militaire dictatuur en een gemilitariseerde samenleving. De vlammende verklaringen van Teheran over zijn nucleaire programma zijn dan ook bedoeld om de aandacht af te leiden van binnenlandse ontwikkelingen.
