vast. Een vrije democratie is volgens hem alleen levensvatbaar als politiek meer is dan pure belangenbehartiging. Het zijn niet de beste tijden voor religie. Het feit dat de terroristische aanval van 11 september 2001 is gepleegd door lieden die zijn verbonden met extremistische islamitische groeperingen, bewijst voor velen het moderne dogma dat mensen die religie serieus nemen, noodzakelijk vervallen tot intolerantie en gevaarlijk absolutisme.

In Nederland lijken de perikelen rond de uitspraken van Ayaan Hirsi Ali dit inzicht te bewijzen. Hirsi Ali doet laatdunkende uitspraken over de islam en beledigt Mohammed door hem pervers te noemen: subiet wordt zij weer met de dood bedreigd en proberen ambassadeurs van islamitische landen het recht op de vrijheid van meningsuiting in Nederland te onderdrukken. Voor de moderne mens is het duidelijk dat religie en democratie niet samengaan, tenzij geloof een soort hobby is. Als een hobby niet meer leuk is, moet maar een andere tijdverdrijf worden gekozen.

Volksvertegenwoordiger
Omdat voor de verlichte mens religie een zaak van duister irrationeel bijgeloof is, is zij uit het openbaar domein verdreven. Pas als God is gerelativeerd, is Hij acceptabel voor een democratie. Zo hoort men regelmatig het argument dat de islam hervormd moet worden om zijn gevaarlijke angel te verliezen. Reformatie is natuurlijk het codewoord voor het wegnemen van de religieuze waarheidsclaims, door religie subjectief en persoonlijk te maken. Politiek en publiek debat zijn verklaard tot het terrein waar niemand moet proberen zijn of haar religie en moraliteit aan anderen op te leggen.

Deze opvatting heeft ertoe bijgedragen dat de moderne democratische politiek het terrein is geworden van een electorale strijd van belangengroeperingen. Het ideaal is niet langer een volksvertegenwoordiging die in een rationeel debat zoekt naar het algemeen belang en die periodiek aan een democratische stemming wordt onderworpen. Er is sprake van een slagveld van consultants, opiniepeilingen, van schaven aan een aantrekkelijke boodschap en leren omgaan met de media. Uiteindelijk is een lid van het parlement geen vertegenwoordiger van het volk meer, maar een behartiger van de belangen van zijn achterban.

Vrijheid
Fareed Zakaria, expert op het gebied van buitenlands beleid, heeft onlangs een boek gepubliceerd dat de prikkelende titel draagt ”The Future of Freedom: Illiberal Democracy at Home and Abroad” (De toekomst van vrijheid: Onvrije democratie in binnen- en buitenland). Hij betoogt dat, omdat alle aandacht wordt gericht op de democratie, men tegenwoordig vaak vergeet dat bepaalde maatschappelijke instituties vrijheid mogelijk maken. Hij meent dat te veel democratie van het belangenbehartigende soort nu juist de vrijheid ondermijnt.

Religie is een sociologisch begrip en wordt in de media vaak als synoniem voor geloofssysteem gebruikt. Ironisch genoeg zag de negentiende-eeuwse denker Alexis de Tocqueville, een van de grondleggers van de sociologische benadering, een belangrijke rol voor de religie binnen democratieën weggelegd toen hij de ”moderne” versie van deze staatsvorm in Amerika had bestudeerd.

Tocqueville had primair het christelijk geloof in gedachten. Hij meende dat een van de voornaamste dingen die het christelijk geloof aan mensen openbaarde was dat alle mensen in de ogen van de Schepper van gelijke waardigheid zijn. Observatie leerde hem bovendien dat een religie invloed heeft op de moraliteit van mensen: ze neemt de scherpe kanten weg van de aanleg voor het kwaad die vrije mensen hebben. Tocqueville schreef dat „hoewel de wet mensen in Amerika veel vrijheid verschaft, er dingen zijn die de religie hun verbiedt zelfs maar te overwegen of te doen.” Hij zag ook dat waar vroeger de aristocratie een dam was tegen de tirannie van een enkeling, de buffer in de democratie in de VS werd gevormd door wat nu het maatschappelijk middenveld wordt genoemd. Een middenveld dat toentertijd bevolkt werd door vele religieus geïnspireerde organisaties, groepen die staan tussen de burger en de staat. Tocqueville zag de vrijheid in Amerika als om de mogelijkheid te doen wat men behoort te doen. Daarom gingen de geest van vrijheid en religie hand in hand.

Religieuze banier
Dit idee kan gemakkelijk worden afgedaan met het argument dat deze realiteit misschien in de negentiende eeuw bestond, maar niet langer van toepassing is op de moderne geseculariseerde samenleving. Bovendien -en dit was ook iets wat Tocqueville al zag- wordt de inhoud van religie in Amerika vaak aangepast aan de verlangens van de mens. Zo hoorde hij menig religieus betoog dat het verwerven van rijkdom een goddelijke opdracht was. Ten slotte wordt religie ook vaak gebruikt als een argument om een bijzondere deugdzaamheid te claimen. Allemaal steekhoudende argumenten, maar geen reden om het genoemde boek naar de prullenmand te verwijzen. Eerder een reden om zijn theorie niet als een sociologische theorie te behandelen, maar als een normatieve uitdaging.

Lange tijd heeft het christendom getracht een factor van belang te blijven in democratieën door zich met name op vraagstukken van sociale rechtvaardigheid te richten. Het gaat dan vaak om een pleidooi voor democratie en herverdeling van rijkdom. In de huidige tijd is het echter belangrijker om te bestuderen en te laten zien wat de christelijke traditie heeft bijgedragen aan de vrijheid die wij allemaal koesteren.

Vrijheid en democratie zijn alleen levensvatbaar en waardevol in een moreel klimaat waarin politiek meer is dan pure belangenbehartiging. In een tijd waar zelfmoordterroristen onder een religieuze banier levens nemen, kan ik geen overtuigender moreel voorbeeld bedenken dan een mens die bereid is zijn leven te geven voor een ander.

De auteur is politiek filosoof en woont in Baltimore (Maryland), VS.