Op het symposium ”Ruimte voor ritueel” werden twee studies over het ”sacrale domein” gepresenteerd. Dr. P. G. J. Post, hoogleraar aan de faculteit geesteswetenschappen van de Universiteit van Tilburg, leidde in de afgelopen jaren een groot onderzoeksproject daarover. Doel van het onderzoek is „rituelen en de religieuze dynamiek in onze cultuur in beeld te brengen”, zo licht hij desgevraagd toe.De hoogleraar ergert zich al jaren aan discussies over het sluiten van kerkgebouwen. „Er wordt maar geweeklaagd dat het vijf voor twaalf is en de bisschoppen zeggen telkens maar dat een gesloten kerkgebouw nooit een moskee of seksshop mag worden. Daar wil ik het helemaal niet over hebben. Ik wil de sluiting van kerken bekijken vanuit een breder perspectief. In welk veld functioneert de kerk en wat gebeurt er nog meer in die sacrale domeinen?”

Onder ”het sacrale” verstaat de hoogleraar uit Tilburg „datgene waar ”het andere” in wordt ervaren. Dat wat afgezonderd is, wat bijzonder is. Waar hekjes omheen staan, of waar je een bordje ziet met ”geen foto’s” of ”geen ijsjes” er op.” In het onderzoek onderscheiden de onderzoekers vijf sacrale domeinen, waarin zulke plekken tegenwoordig voorkomen: herdenking, vrije tijd, cultuur, healing en religie zelf.

In al deze domeinen wordt tegenwoordig door middel van rituelen het sacrale gezocht, zegt prof. Post. „Kijk bijvoorbeeld naar musea, wellness-centra, plaatsen langs wegen waar fatale ongelukken worden gemarkeerd en de stiltecentra. Het zijn allemaal plekken waar mensen tot zichzelf komen en iets van dat andere ervaren. Dat is ook waar de kerk vanouds mee bezig is, dus hier hebben we het domein waarin de kerk zich bevindt. Dat moet je serieus nemen, wil je verder komen.”

Een goed voorbeeld is ook de herdenking van volkszanger André Hazes in de Amsterdamse ArenA, zo zegt de hoogleraar. „Zo’n ArenA staat in een lange traditie waarin verschillende domeinen, zoals religie, cultuur en vrije tijd, elkaar raken. Bij zo’n herdenking gebeurt er iets religieus. Het raakt aan wat er in de kerk gebeurt.”

Kerken moeten kennisnemen van hun functioneren binnen de bredere sacrale domeinen, stelt Post. „Ook kerken die hun identiteit vooral in de verkondiging van het Woord zien liggen, moeten weten in welk cultureel-liturgisch milieu ze staan. Dat is immers het milieu waarin ze de Bijbel aan de orde willen stellen.”

Theater

Als een kerk sluit, zou die omgebouwd kunnen worden tot een theater, vindt de hoogleraar: „Je moet een kerkgebouw niet isoleren, maar inzetten op het cultuurhistorisch erfgoed. Een kerk moet rituelen aanbieden; je kunt proberen dat om te zetten naar theatrale producties.”

De hoogleraar liturgie krijgt wel de kritiek dat bij hem „alles religie is”, zo geeft hij aan. „Ik heb een brede religieopvatting, ja. Maar ik kan daar niet omheen. Als de zangeres Madonna aan een kruis hangt, dan is dat niets anders dan religie.”

Daarmee is niet gezegd dat alles ook goede religie is, aldus Post. „Je kunt bijvoorbeeld bij veel monumenten wel vragen stellen over de toegevoegde esthetische waarde. Ook is het de vraag of al die herdenkingen uiteindelijk wel goed zijn voor de rouwverwerking.”