Stel dat je als student journalistiek een afstudeerscriptie wilt schrijven over hoe Nederlandse kranten in de jaren na de Tweede Wereldoorlog berichtten over de toenmalige Joegoslavische leider Josip Broz Tito.Hoe ga je dan –althans tot nu toe– te werk?

Je zet eerst de belangrijke gebeurtenissen uit het leven van Tito op een rijtje, zodat je weet rond welke data je kranten moet doorzoeken. De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag heeft een verzameling historische kranten op microfilm, die op een zogeheten uitleesapparaat te bekijken zijn.

Een tijdrovende klus waarbij je vele uren in de KB moet doorbrengen om aan de informatie te komen, de reistijd nog niet meegerekend.

Al die extra moeite is straks verleden tijd; de KB opent haar onlinedatabank met historische kranten uit de periode 1618-1995. Iedereen met een internetaansluiting kan daarin zoeken.

„Journalisten en historici zullen ervan smullen”, verzekert directeur Bas Savenije van de KB.

De periode 1618-1995 is bewust gekozen. In 1618 verscheen in Amsterdam de eerste krant in de Nederlandse taal, de Courante uyt Italien, Duytslandt, &c. „Vanaf 1995 werden de meeste Nederlandse kranten zelf al digitaal actief.”

De digitalisering van historische kranten maakt deel uit van een grootscheepse operatie van de KB om alles wat sinds 1470 in en over Nederland is gepubliceerd, online beschikbaar te maken.

De digitalisering sluit volgens Savenije naadloos aan op de werkwijze van huidige wetenschappers of andere onderzoekers. „Door internet zijn mensen ongeduldiger geworden. Ze willen direct informatie als ze naar iets op zoek zijn, op een tijd dat het hen schikt.” Met een lach: „Sommige wetenschappers werken bij voorkeur ’s nachts. Waarom zou iemand helemaal van Groningen naar Den Haag moeten komen om informatie in te zien als het ook vanuit huis kan?”

Digitaal is de norm, stelt Savenije. „Onderzoekers zijn erbij gebaat. Met digitale informatie kunnen ze veel meer uit de voeten. De zoekfunctie is ideaal, je kunt zoekresultaten razendsnel naast elkaar leggen en gevonden materiaal met elkaar vergelijken.”

In 2013 wil de KB 10 procent van het materiaal digitaal beschikbaar hebben. „In datzelfde jaar moeten de digitale zoekopdrachten met 20 miljoen per jaar verviervoudigd zijn”, aldus de in juni aangetreden directeur van de KB. Hij verwacht dat de klus over twintig jaar helemaal is afgerond.

De digitalisering van de totale collectie kranten, tijdschriften en boeken is een megaoperatie. „Van een krant bijvoorbeeld wordt eerst een foto van de totale pagina gemaakt en vervolgens van elk artikel afzonderlijk”, legt programmamanager Astrid Verheusen uit. „Daarna zet een softwareprogramma de plaatjes om in tekst.

Bij oude kranten kan dat knap lastig zijn, als de software bepaalde sierlijke letters niet herkent of als de pagina’s vies zijn geworden.

Aan het einde van het proces wordt aan de bestanden informatie toegevoegd waardoor ze simpel en snel zijn te doorzoeken.”

Het scannen mag een intensieve klus zijn, de opslag van de miljarden bestanden is een nog veel grotere uitdaging. Verheusen: „De servers moeten voldoende capaciteit hebben. Daarnaast wil je toe naar een formaat of bestandsindeling die ook in de toekomst nog uitgelezen kan worden, desnoods via een conversie.”

Doet de KB niet veel dubbel werk, omdat burgers en bedrijven op allerlei niveaus gedrukt materiaal scannen en digitaal beschikbaar maken? Volgens Verheusen is dat risico inderdaad steeds groter. „We werken aan de opzet van een centraal register waar iedereen bij kan en waarin exact staat wat er al is gescand en volgens welke methode. Dat moet te veel dubbel werk voorkomen.”

De digitalisering van de totale gedrukte collectie van de KB is nuttig voor wetenschappers, journalisten, historici en hobbyisten. Minder mensen echter zullen daadwerkelijk de KB bezoeken. Zit directeur Savenije daarop te wachten? „Ik denk dat het met de terugloop van bezoekers wel meevalt. Ik kan me namelijk heel goed voorstellen dat mensen via internet in onze collectie geïnteresseerd raken in historisch materiaal of historische teksten. Geïnteresseerden die alleen informatie zoeken hebben veel baat bij de digitalisering. Maar zij die bij de tekst ook de vorm van een boek willen zien, zullen hier blijven komen.”

Savenije vergelijkt de toenemende digitalisering graag met de opkomst van de compact disc. „Sinds de cd op de markt kwam, zag je fanatieke lp-verzamelaars ontstaan die niets hadden met de cd. Zulke liefhebbers van de lp zijn er nog steeds.”

Dat de overlast door zwijnen op de Veluwe van alle tijden is, bewijst een artikel uit de Nieuwe Rotterdamsche Courant van zaterdag 12 oktober 1912. Het artikel is te vinden in de –nog niet geheel complete– onlinekrantendatabank van de KB. De auteur vertelt over een ontmoeting met wilde zwijnen tussen Elspeet en Apeldoorn.

„Aan ’t begin van het Wiesselsche Bos een kudde van dertien wilde dieren. Die bleken niet van zins te wijken. Er zat niets anders op dan te wachten tot ’t den wilden zwijnen beliefde op te marcheren. Met een minuut of vijf was dat pleit gewonnen. De grootste hindernis kwam echter nog. Waar de wegen naar Wiessel en Apeldoorn zich scheidden, was de weg bezet door negenentwintig kleine en groote varkens. Weg en bosch waren zoo ’t scheen bezaaid met voedsel en de beestjes hadden hier in ’t geheel geen haast den weg vrij te maken.

(…)

„De beesten doen geen kwaad”, zoo verzekerde ons een opperjagermeester. En wij geloven den man op zijn woord, maar zouden er ”nu” bij willen plaatsen. Er is nog voedsel genoeg in het bosch. Maar dan, als de winter invalt en de leeftocht schaarsch wordt? Nu was er reeds een wild varken te Elspeet. Zaterdag was er een buiten de omrastering. Waar moet dat naar toe, zoo vragen wij ons af: één wild varken kan den boeren honderden guldens schade berokkenen. Als men nu weet, dat de wijfjes driemaal per jaar jongen werpen, en dan ongeveer tien tot twaalf, dan zal men ons toestemmen dat er wel eenige reden voor bezorgdheid is.”

kranten.kb.nl/index2.html

De digitalisering van de gedrukte collectie van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag omvat onder meer 2,2 miljoen boeken, 20 miljoen krantenpagina’s en 20 miljoen tijdschriftpagina’s.

Het totale aantal pagina’s dat door onder de scanner moet is 600 miljoen. Dat levert circa 3 miljard digitale bestanden op.

In 2013 moet 10 procent van de klus geklaard zijn. Het karwei zal over ongeveer twintig jaar zijn afgerond.