Het strooien van zout wordt al in het Bijbelboek Richteren genoemd. Abimelech, tirannieke zoon van Gideon, strooit zout op de restanten van de opstandige stad Sichem, die hij heeft verwoest. Het is zijn teken van overheersing; een vloek op iedereen die de verwoeste stad weer wil herbouwen.In onze tijd heeft strooizout een vrediger betekenis. Het verhindert gladheid op het wegdek en voorkomt daarmee talloze ongelukken.

Tonnen zout zijn deze winter al op het wegdek gestrooid. Wanneer koude en sneeuw aanhouden, gaat het strooirecord er snel aan. Dat wil zeggen: mits er nieuw zout kan worden aangevoerd. De voorraden slinken snel, en de aanvoer uit onder meer Duitsland lijkt te stokken.

Het tekort dwong Rijkswaterstaat vanmorgen al een geheel nieuwe methode in te zetten: een straalmotor op een vrachtauto. Door er een speciale blaasmond op te monteren, ontstaat een soort enorme föhn die de weg in één keer droogblaast. Deze zogenoemde SurfaceJet, een idee van Liberty Gasturbine Holland, was al in gebruik voor het ontdooien van de start- en landingsbanen van Schiphol.

Over het dreigende zouttekort werd gisteren in diverse plaatsen alarm geslagen. Gemeenten klagen als eerste. Logisch, want zij staan in de zoutvoorziening onder aan de pikorde. Grote zoutleveranties gaan het eerst naar grootverbruiker Rijkswaterstaat, die er de snelwegen mee bestrooit (zie kader). Vervolgens zijn de provincies aan de beurt, en dan pas de gemeenten. Die worden ieder geacht hun eigen zoutvoorraad in te kopen.

De houding van provincies in de richting van de gemeenten varieert nogal, zo blijkt bij navraag. Brabant heeft nog genoeg zout en schiet daarom haar zoutarme gemeenten te hulp. Limburg kampt juist met een tekort en klopt daarom bij Rijks­waterstaat aan voor meer.

De provincie Gelderland reageert heel formeel op de hulpvraag van gemeentes. „Zij moeten voor zichzelf zorgen, wij hebben nog maar net genoeg voor deze week”, aldus een woordvoerster. „Er komt wel een nieuwe voorraad aan.”

Zuid-Holland is juist een toonbeeld van samenwerking: „Met Rijkswaterstaat en de gemeentes verdelen we het zout in overleg en strooien het dan volgens een centraal gecoördineerd strooiplan. Door het tekort moeten ook wij ons echter beperken tot de hoofdwegen.”

Maatregelen worden nu overal genomen. Zo waarschuwt Hilversum weggebruikers simpelweg hun snelheid aan te passen. „We hebben geen korreltje strooizout meer.”

Ook in Alkmaar en Heerhugowaard zijn de zoutreserves bijna uitgeput. Het strooien wordt beperkt tot de hoofdaders van de gemeenten, lieten de steden weten. Heerenveen strooit alleen nog bij calamiteiten.

Voor de bedrijven die het zout aan gemeenten, provincie en het Rijk leveren, betekenen deze dagen topdrukte. Eurosalt Winter Services in Moerdijk riep Rijkswaterstaat, de provincies en gemeenten gisteren op om efficiënt om te gaan met hun strooizout.

„We hebben elk jaar een voorraad van 160.000 ton steenzout”, zegt Sven Heddes, hoofd binnendienst van Eurosalt. „Daar waren we binnen tien dagen doorheen en nu is het op. Rijkswaterstaat heeft de afgelopen dagen bijvoorbeeld 1000 ton per twee dagen verbruikt.”

Steenzout is zout dat gedolven wordt in Duitsland. Een groot transport met Nederlandse zoutvrachtwagens zou echter zijn vastgelopen door de sneeuwval. Volgens Heddes is er nu een nieuwe voorraad onderweg per schip vanuit Heilbronn in Duitsland. „Maar dat is helaas maar een vingernageltje op de hoeveelheid die eigenlijk nodig is, zolang dit winterweer aanhoudt. Het is dweilen met de kraan open. De vraag overtreft het aanbod vele, vele malen”, aldus de manager van het bedrijf uit Moerdijk, waar de telefoon roodgloeiend staat.

Ook Akzo Wegenzout Nederland krijgt dagelijks talloze verzoeken om strooizout, maar kan alleen de klanten met een vast contract nog voorzien van het chemische zout, dat Akzo in twee fabrieken maakt. Volgens een woordvoerder wordt zelfs dat al moeilijk: „We weten niet precies hoelang we onze vaste afnemers nog zout kunnen garanderen. Het is ongelooflijk hard gegaan de laatste dagen.”

Overheden mogen dan nog mondjesmaat aan hun strooizout komen, maar hoe zit het met particulieren? Blijft er überhaupt nog wat over voor de burgerman om zijn stoep stroef mee te houden?

Om de laatste restjes zout wordt al gevochten, bleek onlangs in Venlo. Daar werd voor het derde jaar op rij gratis strooizout uitgedeeld. Maar de hoeveelheid was voor sommige burgers niet voldoende. Meerdere baliemedewerkers werden bedreigd, onder meer met een schep. Na drie jaar stopt de gemeente nu definitief met de actie.

Afrikaans zout of suiker uit Zwijndrecht

Het zouttekort werkt in heel West-Europa door. Zo overweegt het district South Lanarkshire in Schotland om extra schepen met zout vanuit Afrika te laten aanrukken.

In Zwijndrecht liet men zich door sinterklaas juist inspireren tot een creatieve oplossing; er wordt gestrooid met suiker. Dit gebeurt in de vorm van melasse, een stof waar stroop van wordt gemaakt en die beter aan de sneeuw hecht dan alleen zout.

Het ‘strooigoed’ zou een aantal voordelen hebben, aldus de gemeente. Omdat er minder zout in zit, is het minder slecht voor het milieu. Ook is er minder van nodig. Het scheelt bovendien in roestvorming bij auto’s, zo is gebleken. In Nederland zijn maar een paar gemeenten die de gladheid met melasse te lijf gaan. In Amerika en Canada wordt dit veel vaker toegepast.

Het strooien van wegenzout is in Nederland in de jaren zestig ingevoerd. Voor die tijd bestreed men gladheid vooral met zand.

Het strooizout is niet te verwarren met het tafelzout dat iedereen op zijn eitje schudt. Ondanks dat dit ook het zogeheten natriumchloride (NaCl) is, is wegenzout niet zuiver genoeg voor consumptie.

Sinds enkele jaren wordt het zout nat gestrooid. Daarbij wordt het zout in de strooiwagens gemengd met zout water (pekel). Het smeltpunt van zo’n mengsel ligt ongeveer 10 graden lager dan dat van water.

Bij een temperatuur van min 5 graden is een kilo strooizout nodig om 11,5 kilo ijs te laten smelten. Het smeltwater met zout vormt een pekellaag op de weg, die pas onder de min 10 graden weer bevriest. Het verkeer rijdt de pekellaag goed in het wegdek. In heel West-Europa proberen wegbeheerders zo veel mogelijk preventief te strooien, dus voordat het gaat vriezen en sneeuwen. Door preventief te strooien is uiteindelijk veel minder zout nodig.

Hoe minder hoe beter immers, bevestigt ook Esther de Graaf van Rijkswaterstaat. „Met nat zout kun je veel preciezer strooien. Bovendien kunnen de vrachtwagens dan harder rijden: Zeventig kilometer per uur in plaats van veertig.”

Al met al is strooizout niet echt goed voor de natuur. Er komen kleine hoeveelheden zware metalen in voor zoals chroom, koper, lood en nikkel. Deze spoelen uiteindelijk via goten en putten in het riool en moeten dan weer uit het water worden gezuiverd.

Het zout is ook de reden dat langs veel wegen zoutminnende planten, zoals Engels gras, te vinden zijn. En dat ver van de zeekusten waar ze normaal worden aangetroffen.

De totale hoeveelheid strooizout op de snelwegen lijkt dit jaar naar een absoluut record te gaan. De hoeveelheid van 105.000 ton strooizout van vorige winter was gisteren al bijna gehaald. Dat is een hoeveelheid van zo’n 21.000 strooiwagens vol (gemiddeld 5 ton strooizout per vrachtwagen). Deze zouden een aaneengesloten rij vrachtwagens vormen van Maastricht tot Groningen (408 kilometer.).

Rijkswaterstaat beheert in totaal 3260 vierkante kilometer snelweg in Nederland. Om die te bestrooien staan de organisatie 500 strooiers, 800 sneeuwploegen en 60 zoutsteunpunten ter beschikking.

Topstrooi-jaren:

2000/2001 100.000 ton

2004/2005 94.000 ton

2005/2006 124.000 ton

2008/2009 105.000 ton

2009/2010, tot 6 jan. 2010 100.000 ton