Calvijns leven in romanvorm
Op Hervormingsdag verscheen in de Verenigde Staten een nieuwe boek van Douglas Bond over de hervormer Calvijn. Niet veel later kwam het bij Den Hertog uit onder de titel ”Het verraad”. Dat is een knappe prestatie van vertaler Paul de Gier, die waarschijnlijk al het manuscript mocht vertalen.
”Het verraad” begint in 1918 als tijdens een bombardement op Noyon het geboortehuis van Calvijn wordt geraakt. De oude man die er woont ontdekt een ijzeren kistje met een manuscript waarin de schrijver, Jean Louis Mourin, terugkijkt op zijn leven als bediende van Calvijn.Mourin vertelt dat hij in Noyon samen met Calvijn is opgegroeid en met hem op school heeft gezeten. Hij had een hekel aan Calvijn en kon de neiging om hem te plagen niet weerstaan. Als later Jean-Louis’ ouders omkomen door de pest, reist hij tegen wil en dank als verstekeling onder de koets van Calvijn mee naar Parijs en wordt zijn bediende, zonder dat Calvijn ooit doorheeft wie hij is.
Calvijn raakt steeds meer overtuigd van de waarheid van de nieuwe leer. Zo overtuigd, dat Jean-Louis hem op zeker moment als ketter aanklaagt. Daar krijgt hij echter toch spijt van en hij helpt Calvijn op het laatste moment ontsnappen. Daarna volgt de schrijver Calvijns leven op de voet. Regelmatig citeert Jean-Louis letterlijk uit Calvijns correspondentie of schrijft hij uit zijn hoofd preken en gesprekken op die hij heeft gehoord.
Ondertussen krijgt Jean-Louis steeds meer wroeging over het verraad dat hij heeft gepleegd. Maar mede door de preken van Calvijn komt hij ertoe om aan Calvijns sterfbed zijn zonden te belijden. Waarop Calvijn zegt: „Jij, goede Jean-Louis, bent een groot zondaar. Maar Christus is een veel grotere Verlosser. Vlucht tot Hem alleen.” Na het overlijden van Calvijn keert Jean-Louis terug naar Noyon, gaat evangeliseren en wordt ten slotte door de dienaren van de rooms-katholieke koning van Frankrijk opgepakt.
De roman geeft een heel getrouw beeld van Calvijns leven en werk. Toch is het boek als roman minder geslaagd. Dat komt ten eerste doordat de vorm van een zeer lange flashback een groot deel van de spanning wegneemt. Daarnaast heeft dat met de keuze van de hoofdpersoon te maken. Net als Verbaas in ”Heilig vuur” neemt Bond een persoon uit de omgeving van Calvijn om diens levensverhaal te vertellen. In ”Heilig vuur” wordt Henri de la Mare echt een karakter die een soort haat-liefdeverhouding met Calvijn heeft. In ”Het verraad” blijft Jean-Louis Mourin ondanks de verandering die hij in zijn leven ondergaat een vlakke persoonlijkheid. Hij lijkt vooral in het verhaal geschreven om Calvijn des te meer te doen schitteren. Behalve over de jeugd van deze Jean-Louis komt de lezer nauwelijks iets van hem te weten. Hij zegt regelmatig zichzelf niet te begrijpen, maar voelt wel vaak monstrueuze plannen in zich opkomen. Dat kan, maar het wordt lastig als ook de lezer niet in staat is zijn daden te begrijpen.
De beschrijving van Calvijn heeft hagiografische trekken. In het begin rollen er zinnen uit Calvijns kindermond, waar zelfs een volwassene van zou gaan stotteren. Je zou soms bijna vergeten dat Calvijn weliswaar een belangrijke rol heeft mogen spelen in Gods koninkrijk, maar toch ook een gewoon en zondig mens was.
Of het nu komt door de ingewikkelde zinnen die Bond schrijft of door de haast van de uitgever, diverse keren staan er incorrecte bijzinnen in het boek: „De zomen van zijn vergulde gewaden opbollend, zag de gezette bisschop eruit als een goed gevulde worst”, bijvoorbeeld.
Voor wie echter op een ontspannen wijze kennis wil maken met het leven van Calvijn, is ”Het verraad” een aanrader. Wie meer moeite wil doen, of een sterkere roman wil lezen, neme een biografie van Calvijn of de genoemde roman van Verbaas.
N.a.v. ”Het verraad”, door Douglas Bond; uitg. Den Hertog, Houten, 2009; ISBN 978 90 331 2260 6; 351 blz.; € 19,90.
