Op het eerste gezicht lijkt het erop dat het met het fanatieke oefenen van wat het latere leven vraagt allemaal wat minder is geworden. In het spel met poppen wisten meisjes vroeger hun moeder al heel jong precies te imiteren. Ze konden de kunst echt afkijken. Dat is nu wel anders. Je vraagt je af of de gemeenplaats nog steeds opgaat.De Onderwijsraad neemt in zijn jaarboek over 2008 de uitdrukking echter wel serieus door te stellen: „Met onderwijs kun je niet vroeg genoeg beginnen.” Opvoeders moeten, volgens de raad, zo vroeg mogelijk met educatieve programma’s starten. Leeropvang kan de driejarigen voorbereiden op het schoolse leren. De raad is ervan overtuigd dat op den duur het basisonderwijs op driejarige leeftijd zal beginnen.

Levering is in zijn artikel echter van mening dat je met onderwijs wel degelijk te vroeg kunt beginnen. Neem het schrijven bijvoorbeeld. Voordat de fijne motoriek voldoende ontwikkeld is, werkt schrijfonderwijs averechts. Voor het leren van veel dingen bestaan gevoelige perioden. Een probleem is dat kinderen tussen de vijf en zeven jaar voor heel veel ontwikkelingen gevoelig zijn, maar de meeste kinderen niet alles tegelijk kunnen.

Jong geleerd kan oud gedaan zijn, maar jong aangeleerd is lang niet altijd oud gedaan. Zaken die je te vroeg krijgt aangeboden, kun je ook op een verkeerde manier aanleren. Uit onderzoek is gebleken dat zwemles op te jonge leeftijd kinderen levenslang met een verkeerde techniek opscheept. Daarom is geduld oefenen en wachten op de gevoelige periode een beter recept.

De cultuurhistoricus Thomas von der Dunk verzet zich in Jeugdbeleid (september 2009) tegen de totale school. Hij observeert dat we in Nederland hard op weg zijn naar de totale school die op alle maatschappelijke problemen een antwoord heeft. De school die de opvoeding van de kinderen overbodig maakt, die alles uit handen neemt. De school die voortaan zorgt voor het voeden en hoeden, het wassen en plassen, zwemles en fietsles, voedingsles, les in techniek en verzorging, in omgang met geld en verdraagzaamheid.

Hij vraagt zich af waar de ouders blijven te midden van al dit deskundige geweld. Waarom brengen die hun kinderen niet zelf meer fatsoen en een beetje manieren bij?

Drie oorzaken noemt hij voor deze ontwikkeling. Permanente zelfontplooiing van mensen, waardoor voor een gelijktijdige ontplooiing van de kinderen van ouderswege te weinig tijd resteert. Een toegenomen materialisme. Als beide ouders een drukke agenda hebben, resteert steeds minder aandacht voor het kind. Als derde punt noemt hij dat kinderen door materiële verwenning en door tijdgebrek emotioneel tekort worden gedaan. Om gedoe te voorkomen geven ouders hun kinderen te vaak in alles hun zin. Is het verantwoord om kinderen na afloop van de opvang naar huis te sturen, waar hen behalve uitgeputte zelfontplooiende ouders slechts gehang achter de computer wacht?

De totale school, die alles voor de ouders doet, kan hier de oplossing bieden, en vormt, aldus Von der Dunk, zowel de redding als de ondergang van het ouderschap. De totale school, die de ouders niet alleen het voeden en hoeden, maar ook alle zorgen voor morgen uit handen neemt. Want, zo stelt Von der Dunk, „waar heeft u dan nog kinderen voor, als u die, uit hoofde van het belang van uw kind, beter toch vrijwel niet ziet?”

Leren veronderstelt een goed functionerend geheugen. Over hoe het geheugen werkt is nog steeds niet alles bekend. IJsbrand van der Werf doet onderzoek naar de langzame golven die optreden tijdens onze slaap (De Psycholoog, november 2009) en het belang van deze golven voor het geheugen.

Langzame golven treden op tijdens diepe slaap. Ze zijn extreem traag, ongeveer één keer per seconde en ze zijn erg belangrijk voor de slaap en het geheugen. Want ook al slaap je de hele nacht, zonder langzame golven raak je nooit helemaal uitgerust.

Het lijkt erop of de langzame golven die optreden tijdens onze slaap, twee functies hebben. Aan de ene kant zijn ze een weerslag van wat er overdag is gebeurd. Het idee is dat we tijdens onze slaap geheugensporen herhalen en ze zo vastleggen. Aan de andere kant zijn de golven ook nodig om het netwerk weer op te frissen voor de volgende dag. Ze werken dus ook vooruit. De golven helpen kennis van de vorige dag te verwerken.

Langzame golven maken de hersenen ook klaar om de volgende dag nieuwe dingen op te slaan. Iemand die ’s nachts veel langzame golven heeft, blijkt de volgende dag beter in geheugentaken dan iemand die er te weinig heeft gehad.

Het leervermogen blijkt dus niet alleen afhankelijk van de gevoelige periode in de menselijke ontwikkeling, maar ook beïnvloed te worden door de kwaliteit van de slaap.

Drs. M. Burggraaf is voormalig voorzitter van het college van bestuur van de Christelijke Hogeschool Ede. Reageren aan scribent? focus@refdag.nl.