Na vier kwartalen van krimp rapporteerde het Centraal Bureau voor de Statistiek vorige week een economische groei van 0,4 procent in het derde kwartaal. Het bericht van het CBS is als een zwaluw in de herfst: een leuk gezicht, maar de lente wordt daarmee zeker niet aangekondigd. Daarvoor is de consumptie van de huishoudens te laag, de huizen- en de autoverkoop blijven achter, de bedrijfsinvesteringen dalen nog steeds en de productie in de bouw en de zakelijke diensten vallen verder terug. Bovendien zal de werkloosheid snel verder gaan oplopen.Daarbij komt dat Nederland een toekomststrategie ontbeert waarmee ons land sterk en competitief uit de crisis tevoorschijn kan komen. Het Nederlandse politieke systeem laat het op dit punt afweten. De politiek is besluiteloos, het bedrijfsleven oogt te afwachtend en de burgers wenden zich massaal af van de regeringspartijen.

Veel recent genomen maat­regelen hebben een betrekkelijk ad-hockarakter. Ze zijn geënt op een specifiek probleem, maar worden niet geïntegreerd in een brede toekomststrategie. Zowel politiek als bedrijfsleven onderschat de ernst van de crisis en de fundamentele verschuiving in de machtsverhoudingen die nu in de wereld gaande is.

Geen land ter wereld is zo veramerikaniseerd als Nederland. Van tv-programma’s tot taal­gebruik, van eetcultuur tot films; de Amerikaanse invloed is overal aanwezig. Het sterkst komt deze invloed echter naar voren in wat het minst zichtbaar is: in onze bedrijfscultuur. Die is volledig verschoven richting het Anglo-Amerikaanse model, waarin de aandeelhouderswaarde centraal staat.

Rijnlandse model

Dat model heeft een fnuikende invloed gehad op ons bedrijfs­leven. De gerichtheid op winstcijfers in de Amerikaanse bedrijfscultuur noopt managers bij een teruggang in resultaten tot hard ingrijpen en tot snijden in het personeelsbestand. Alleen in dat geval kan hun bonus gered worden. En juist dit soort gedrag staat haaks op de oorspronkelijke Nederlandse bedrijfscultuur, ook wel aangeduid als het Rijnlandse model. Dit model is sterk gericht op gedeeld leiderschap, solidariteit en gemeenschapszin. Het heeft weinig gemeen met het Amerikaanse egokapitalisme.

Het cijfermatige denken heeft zich ook meester gemaakt van organisaties in de publieke sector. Ook bij zorginstellingen bijvoorbeeld delen de rekenmeesters en niet langer het verzorgende personeel de lakens uit. Het Anglo-Amerikaanse model dient zo snel mogelijk afgebouwd te worden en vervangen te worden door een aangepaste versie van ons oude Rijnland model.

Maar met deze hervorming zijn we er niet. Tegelijkertijd dienen we onze blik naar het oosten te wenden. Er valt een interessante les te trekken uit de situatie van een jaar of dertig geleden. Toen sloot het gehele Westen zijn ogen voor de opkomst van de Japanse industrie. Niemand voorzag het succes van de Japanners, die in twee decennia opklommen tot de tweede natie ter wereld.

Nu staan we op eenzelfde drempel. Er komt een tweede Aziatische golf aan. Maar deze is nog vele malen sterker dan de Japanse van destijds. In termen van innovatie, productiekracht, marktdominantie en wegzuigen van banen. Het is het resultaat van de gebundelde kracht van een reeks Aziatische landen, waarvan de belangrijkste China, India, Japan, Singapore, Taiwan en Zuid Korea zijn.

Prinsjesdag

Juist de open Nederlandse economie en ons eigen Rijnlandse model, dat goed aansluit bij de Aziatische bedrijfscultuur, bieden Nederland goede mogelijkheden om op de veranderde situatie na de crisis in te spelen. Maar dan moet dit bewustzijn wel snel tot de politieke en zakelijke elite doordringen.

En dat is nog niet het geval, getuige bijvoorbeeld Prinsjesdag 2009. Er werden twintig werkgroepen in het leven geroepen om voor de noodzakelijke bezuinigingen zorg te dragen. Maar waar is de werkgroep die aangeeft op grond van welke competitiviteitsstrategie dit dient te gebeuren? Waar is de werkgroep die de Aziatische ontwikkelingen en de implicaties ervan voor Nederland in kaart brengt?

Wanneer we onze bakens niet fundamenteel verzetten, dan zal Nederland zijn huidige vooraanstaande positie niet kunnen behouden en afzakken naar de categorie van B-landen.

Het is tijd voor een grondige herziening van de instellingen en conventies van onze samenleving en veramerikaniseerde bedrijfscultuur. We dienen daartoe een nationale strategie op te stellen. Wel moeten we ons realiseren dat het vijf voor twaalf is op een snel doortikkende klok, waarbij Azië zijn indrukwekkende activiteiten niet zal opschorten tot het moment dat Nederland klaar is met zijn toekomststrategie.

De auteur is hoogleraar bedrijfscultuur aan de Rijksuniversiteit Groningen. Dit artikel is mede gebaseerd op een opiniestuk op www.rug.nl naar aanleiding zijn nieuwe boek ”Nederland na de crisis. Leiderschap in een nieuwe wereld” (Balans, Amsterdam).