Dr. Suurmond sprak zaterdag in Utrecht tijdens het jaarlijkse congres van Reunitas Reformato Quia Reformanda (RRQR), de oud-ledenvereniging van studentenvereniging CSFR. Het thema van het congres was ”schuld”.Dr. Suurmond was in zijn toespraak positiever over het begrip schuld dan over schaamte. Hij noemde schuld een constructieve kracht, terwijl schaamte vaak tot negatieve gevolgen leidt.

Als voorbeeld noemde hij de geschiedenis van de zondeval in het paradijs. De schuld van Adam had kunnen leiden tot inzicht en berouw, maar door schaamte kwam hij niet toe aan het bekennen van schuld. Schaamte verhinderde hem om God te zien als de God van vergeving en daardoor gaf hij Eva de schuld. „Schaamte sluit ons op in onszelf en belet ons onze schuld te belijden tegenover God. Schaamte maakt van schuld een kluwen waarin mensen verstrikt raken. De theologie over schuld verandert als de rol van schaamte serieus genomen wordt.”

Dr. Suurmond zei dat het nu niet anders is dan in het paradijs. „Het wil veel mensen niet lukken om iets van het leven te maken en ze schamen zich. De schaamte leidt er niet toe dat ze de verantwoordelijkheid voor hun schuld op zich nemen, maar dat ze een ander de schuld geven, bijvoorbeeld allochtonen.”

Het gevoel van schaamte kan ook leiden tot huiselijk geweld. „Wie zich waardeloos voelt, kan heftig reageren op kritiek en een ander vernederen om het eigen wankele gevoel van eigenwaarde te behouden.”

Ook pornografie ziet dr. Suurmond in die lijn. „Als je een ander bekijkt, vergeet je dat je zelf naakt bent.” Hij raadde aan om over schaamte te praten, ook al is dat vaak moeilijk.

Een positief effect van schaamte vindt dr. Suurmond kwetsbaarheid. Die geeft volgens hem de mogelijkheid tot het aangaan van intieme relaties, tot tederheid, trouw, oprechtheid, overgave en schroom voor het heilige. „Wie de schaamte tot kwetsbaarheid niet aanvaardt, wordt een narcist of maakt de schuld buitenproportioneel groot. Beide leiden tot vervreemding van God.”

In Nederland is er sprake van een narcistische samen­leving, aldus dr. Suurmond. Een kenmerk daarvan is schaamteloosheid, die zich uit in gebrek aan respect, hebzucht en seksualiteit. Volgens hem is de hernieuwde belangstelling voor spiritualiteit een reactie op de narcistische maatschappij en een zoektocht naar een gezond schaamtegevoel.

Pantser
De filosoof en publicist prof. dr. Ger Groot betoogde dat veel postmoderne mensen met een voortdurend gevoel van schuld rondlopen. Dat schuldgevoel lijkt een alomtegenwoordige bestaansvoorwaarde te zijn. Hij noemde schuldgevoel een pantser tegen de samenleving.

In de economie is er weinig sprake van moraal, aldus prof. Groot. „Een faillissement wordt niet gezien als een persoonlijk falen, maar als een administratieve handeling. Wie na een faillissement opnieuw begint, houdt het economisch functioneren van de maatschappij in stand.”

In dat kader vindt hij het begrijpelijk dat niemand zich verantwoordelijk voelt voor de economische crisis. „Er was een bankier die zich schaamde, maar hij zei niet dat hij schuld had. Het systeem was nu eenmaal zo. Als mensen geen schuld en schaamte hebben, is dat een capitulatie voor het idee dat het economische systeem zich buiten de morele orde geplaatst heeft.”