„Ik begrijp dat het niet zo makkelijk uit te leggen is”, zei PvdA-leider Bos dinsdagavond tijdens een ontmoeting met betrokken partijleden in Amsterdam. „Ons standpunt hangt nu eenmaal niet van simpelheden aan elkaar. We staan niet kritiekloos achter de VS, maar evenmin sluiten we geweld uit.”

Hoewel de sociaal-democratische achterban er maar matig tevreden mee is, moet gezegd dat de PvdA over de hoofdvraag consistent is. Zowel in de Kamer als tegenover de leden is de lijn: oorlog mag je niet uitsluiten, zelfs niet als een lid van de VN-Veiligheidsraad om redenen die niets met het conflict te maken hebben, een veto uitspreekt. In alle gevallen volgt een zelfstandige Nederlandse afweging.

Maar in de marge van die hoofdvraag wreekt zich de spagaat tussen de Haagse werkelijkheid en het algemene gevoelen onder de PvdA-leden. Of het nu gaat om het leveren van Patriot-luchtafweersystemen aan Turkije, een antioorlogdemonstratie in Amsterdam of Amerikaanse legertransporten: de PvdA zwalkt (aldus het CDA), toont slappe knieën (aldus de VVD).

• Op vrijdag 7 februari besloot het kabinet te voldoen aan het verzoek van Turkije om de levering van drie Patriot-luchtafweersystemen met bijbehorende manschappen voor de verdediging van Turks grondgebied tegen een mogelijke aanval vanuit Irak. PvdA-leider Bos reageerde direct positief: „Als een lid van de NAVO een verzoek doet aan ons -en wij zijn ook lid van de NAVO- dan ben je gehouden aan een verdrag dat je allebei hebt ondertekend.”

Toen echter bleek dat Frankrijk, Duitsland en België binnen de NAVO dwars gingen liggen, herzag Bos het standpunt. Op dinsdag 11 februari zei hij dat „het zenden van Patriots de oorlogslogica alleen maar zal versterken en dat de PvdA daartegen is.” Buitenlandspecialist Koenders hekelde op woensdag 11 februari de „timing” van het Nederlandse kabinet, die een oorlog alleen maar dichterbij zou brengen.

• Op zaterdag 15 februari bevonden zich onder de 70.000 mensen die in Amsterdam demonstreerden tegen de oorlog enkele kamerleden van de PvdA, onder wie de nummer negen van de afgelopen verkiezingen, Diederik Samson. Zij negeerden een dringend verzoek van fractieleider Bos om niet mee te lopen. De demonstratie zou uitgelegd kunnen worden als anti-Amerikaans en zelfs als een steunbetuiging aan het regime van Saddam Hussein. Bovendien zou het de kloof met formatiepartner CDA alleen maar vergroten, aldus Bos.

• Op diezelfde zaterdag werd bekend dat de VS toestemming hadden gevraagd om militairen en legermaterieel vanuit Duitsland via Nederland richting Irak te mogen verschepen. ’s Avonds kondigde de nummer vier van de PvdA, kamerlid Albayrak, voor de EO-televisie aan dat haar fractie zich daartegen zou verzetten: „Als het gaat om voorbereidende handelingen op een mogelijke oorlog en als dit verzoek in die zin uitgelegd kan worden -en daar gaan we van uit- dan blijft de PvdA het standpunt toegedaan dat we daar ons niet in moeten begeven.”

Afgelopen maandag liet PvdA-leider Bos echter een persbericht met een heel andere positiebepaling uitgaan: „De PvdA vindt het jammer dat de VS al begonnen zijn met het vervoeren van militairen en materieel over Nederlands grondgebied. Desalniettemin willen we de militaire transporten niet blokkeren in het licht van de afspraken die daarover in het NAVO-bondgenootschap bestaan. Ook landen als Duitsland en België hebben ingestemd met de militaire transporten.”

• Op dinsdag 11 februari reageerde Bos gematigd op de relatie tussen de kwestie Irak en de kabinetsformatie met het CDA: „Ons geschil hierover zet de onderhandelingen op korte termijn onder druk.” Hij had het toen vooral over de levering van de Patriots aan Turkije. Daarbij relativeerde hij dat de internationale ontwikkelingen de ruzie met het CDA waarschijnlijk snel zouden inhalen: „We zijn het oneens over de voorbereidingshandelingen, maar daar hoeven we het straks wellicht niet meer over te hebben.”

Afgelopen dinsdag in Amsterdam was de taal van Bos ineens een stuk alarmerender. Hoewel het probleem rond de Patriots door een NAVO-akkoord alweer uit de wereld was, noemde hij het „niet geloofwaardig” als CDA en PvdA ten tijde van een daadwerkelijke oorlog een „verschillende weg” zouden gaan. In dat geval zal de PvdA de onderhandelingen afbreken. Een anonieme partijprominent zei nog dat dit vooral een opmerking was voor de achterban en niet een dreigement aan het CDA, maar de toon is er wel mee gezet.