Dr. C. S. L. Janse kent de reformatorische zuil als geen ander. De toenmalige hoofdredacteur van deze krant promoveerde in 1985 op een studie naar de emancipatie van de bevindelijk gereformeerden.Janse waarschuwt ervoor om zich te fixeren op één gevaar. De bedreigingen komen naar zijn idee van twee kanten. „Binnenshuis treedt een innerlijke, principiële verschraling op: de binding met de gereformeerde leer wordt minder, velen zien het onderscheid tussen reformatorisch en evangelisch niet meer en de tweede kerkdienst op zondag staat ter discussie.”

Ook van buitenaf doemen gevaren op. De ruimte voor orthodox- gereformeerden in de samen­leving neemt af. Lange tijd hebben velen gedacht dat godsdienst vanzelf zou uitsterven. Nu het tegendeel blijkt waar te zijn, manifesteert zich „een militant atheïsme”, aldus Janse. „Alle reden tot zorg.”

Negatieve oordelen over de gezindte hebben niet altijd met opzet te maken. Voor een deel is er ook sprake van onkunde. „De generatie die nog, eventueel door opa en oma, vertrouwd was met orthodoxe opvattingen verdwijnt. De afstand tussen onze kring en de samenleving wordt steeds groter.”

Het is daarom goed uitleg te geven en tegenwicht te bieden, zegt Janse. Met enige regelmaat treedt hij daarom in de media op als kenner van de gereformeerde gezindte. De socioloog schroomt niet om op het Binnenhof in discussie te gaan met een vertegenwoordiger van het COC.

Janse waarschuwt voor overspannen verwachtingen. „Met uitleg geven lossen we het probleem niet op. Denk niet dat een tv-optreden van Van der Vlies bij Pauw & Witteman ineens een Kamermeerderheid voor handhaving van de zondagsrust op­levert. Als we er mensen mee over de streep kunnen trekken, is dat mooi mee­genomen. Maar zo’n bijdrage is slechts een druppel in de zee van informatie die over ons wordt uitgestort.”

Janse reageert daarbij terughoudend op het gelanceerde idee voor een studiecentrum of denktank om het gedachtegoed van de gereformeerde gezindte in de maatschappij toe te lichten.

De gereformeerde gezindte kent volgens hem al „een menigte” aan platforms, stichtingen en organisaties. „Het RD presenteert zich in de maatschappij, de SGP is actief in de politiek, het Platform Waarden en Normen op zijn terrein, de NPV op medisch-ethisch gebied, terwijl de RMU ook het een en ander doet.”

Janse waarschuwt voor onderlinge concurrentie. Bovendien, vraagt hij zich af: hoe structureer je zo’n centrum? „Wie zet je daarin? Wie komt er in het bestuur, wie in de raad van toezicht? Het opzetten van een organisatie is nog relatief gemakkelijk, het volhouden is echter nog niet zo eenvoudig.”

Een studiecentrum kan volgens meerdere opinieleiders in de gezindte een nuttige taak vervullen, nu de refozuil wordt uitgeleid uit een oase. „Overdrijf het niet”, reageert Janse. „Zo’n oase was het de afgelopen decennia nou ook weer niet. Althans, zo hebben mensen het destijds niet ervaren.”

Ook in de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw leefden er grote zorgen in de gereformeerde gezindte. „In die tijd vond de discussie over de abortuswetgeving plaats. Den Uyl schrapte de bede uit de Troonrede. Vlak na de oorlog heerste de gedachte: waar gaat het naar toe met ons land?”

Sommige woordvoerders in de RD-serie over de positie van christenen in de samenleving geven –volgens Janse– dan ook „te snel” en „te gemakkelijk” af op de zuil. „Waarom moet dat nou? Waar komt dat uit voort? Uit een houding ”ik ben wat verlichter dan de achterban”?”

De zuil zou zijn langste tijd als beschermende factor hebben gehad. Janse deelt die conclusie niet. „Misschien hebben critici te veel van de zuil verwacht. Heeft het RD geen functie meer? Spelen de SGP, de CU en organisaties voor gehandicaptenzorg geen rol meer? Schrijf de zuil niet te goedkoop af, ook al werkt die niet voor 100 procent. Kijk ook eens naar wat we nog hebben. Laten we daar dankbaar voor zijn.”

Dit is het vijfde deel in een serie over christenen in de samenleving. Zaterdag in katern Accent de afsluiting.