Rome was in de dagen voor de komst van Michael Novak, theoloog, moraalfilosoof, schrijver en voormalig Amerikaans ambassadeur, hevig in beroering. Zestig Amerikaanse rooms-katholieken -theologen, religieuze oversten en leken- schreven een open brief aan de Amerikaanse ambassadeur bij de Heilige Stoel, waarin ze zich over Novak beklaagden omdat hij met zijn „oorlogsopstelling niet de stem van de Amerikaanse katholieken vertegenwoordigt.”

Renato Martino, de facto de pauselijke minister van Justitie en voorheen zestien jaar de pauselijke afgevaardigde bij de VN, was niet bereid Novak te ontmoeten, officieel wegens verblijf in het buitenland. Het Vaticaan en andere geledingen van de Rooms-Katholieke Kerk -ook de Amerikaanse bisschoppenconferentie- zijn zeer gekant tegen gewapend ingrijpen van de VS.

Michael Novak was op uitnodiging van de Amerikaanse ambassade bij de Heilige Stoel naar Rome gehaald, officieel in het kader van een lezingenprogramma van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

„Novak vertegenwoordigt niet de Amerikaanse regering”, zei de ambassadeur ter introductie. Maar het was vast geen toeval dat juist nu, aan de vooravond van een mogelijke oorlog, Novak naar Rome was afgereisd. De Amerikaan is, naar de woorden van de ambassadeur, een „devote katholiek” en het idee was ongetwijfeld om de top van de Rooms-Katholieke Kerk zo niet te beïnvloeden dan wel een ander standpunt te laten horen.

Behalve dat hij maandagavond in het Centrum van Amerikaanse Studies in het openbaar optrad, voerde Novak gesprekken met curieambtenaren. Novak is adviseur geweest onder vijf presidenten en is een belangrijke raadgever van George W. Bush betreffende religieuze zaken.

„De Rooms-Katholieke Kerk heeft een menselijke en een goddelijke dimensie”, beet Novak maandag het spits af. „Sommige mensen in het Vaticaan vertonen menselijk gedrag.”

Hij doelde daarmee onder meer op staatssecretaris Angelo Sodano, de belangrijkste man na de paus, die had gezegd dat de Amerikanen niets hadden geleerd van de oorlog in Vietnam en die niet begreep waarom de VS een miljard moslims moeten irriteren.

Renato Martino was nog uitgesprokener: „Er is een dubbele standaard. Er is al een oorlog aan de gang. Waarom stoppen we die niet in plaats van een andere te beginnen?” Martino wees daarmee op het Israëlisch-Palestijnse conflict.

Het jezuïtische tijdschrift Civiltà Cattolica, waarvan de teksten vooraf worden goedgekeurd door het staatssecretariaat van het Vaticaan, schreef dat het de VS te doen is om olie.

Novak gaf maandagavond zijn lezing de titel ”Asymmetrische oorlogsvoering en gerechtvaardigde oorlog” mee. Met asymmetrisch doelde Novak op het terrorisme dat onafhankelijk van een overheid en op elk moment kan toeslaan. Voor deze vorm van oorlogsvoering hebben de VS zonder meer het morele gelijk aan hun zijde. „Sterker nog, we hebben de plicht om het terrorisme te bestrijden.”

Gerechtvaardigde oorlog koppelde hij aan de rooms-katholieke catechismus, om precies te zijn aan paragraaf 2309. „Daarin worden vier voorwaarden genoemd voor gerechtvaardigde oorlog, zoals in het geval dat een agressor langdurige en hevige schade berokkent. De weging van deze voorwaarden komt toe aan het verstandige oordeel van degenen die verantwoordelijkheid dragen voor het algemene welzijn.”

Volgens Novak hebben de VS die verantwoordelijkheid, omdat Irak massavernietigingswapens produceert en die ook distribueert aan terroristische groeperingen. Aartsbisschop Martino had een paar dagen geleden in een interview verklaard de catechismus niet letterlijk te nemen. „Ik zou een parallel willen maken met de doodstraf. In de catechismus staat dat in extreme gevallen de doodstraf nodig kan zijn.” In de praktijk is het Vaticaan echter gekant tegen deze straf, zoals Johannes Paulus verschillende malen heeft laten blijken, en Martino meent dat dit ook opgaat voor paragraaf 2309.

Novak hield zich hoe dan ook aan het rooms-katholieke handboek, dat dateert van nog maar tien jaar geleden. „Ik hoop, ik bid dat we de oorlog kunnen vermijden. Maar onze regering moet en zal een verstandig oordeel vellen over de agressor.”

Vrijdag is het de beurt aan Irak om bij het Vaticaan zijn zaak te bepleiten, als Tareq Aziz zijn opwachting bij de paus maakt.