Op de bres staan voor vergeten boeken, dat doet de Driebergse theoloog. Dr. Janse, predikant van de plaatselijke protestantse gemeente, heeft een lijvige studie (uitg. Boekencentrum) gewijd aan de apocriefe geschriften uit de intertestamentaire periode. „Laten we eerlijk zijn. Het is toch merkwaardig dat er in de Bijbel zo’n gat zit tussen Maleachi en Mattheüs. Alsof er al die eeuwen niet is nagedacht over de zin van het leven.”Kennis van de apocriefen –of deuterocanonieke boeken, zoals de rooms-katholieken ze noemen– is zinvol, benadrukt de theoloog. „Ik ben ervan overtuigd dat je veel dingen uit het Nieuwe Testament zonder de apocriefen niet begrijpt. Natuurlijk, een gewoon gelovige kan prima af met alleen de canonieke boeken, maar iemand die op academisch niveau mee wil denken kan er niet omheen.”

De predikant heeft er zelf grondig studie van gemaakt. „Ik heb een aantal keren in een themadienst over de apocriefen gepreekt. Ook hebben we in onze gemeente een studiekring gehouden over de apocriefe boeken. Het boek over de apocriefen is, zo kun je wel zeggen, in de praktijk geboren.”

Preken uit de apocriefen? „Ja, waarom niet? Al honderden jaren wordt er ’s middags uit de Heidelbergse Catechismus, een theologisch geschrift uit de zestiende eeuw, gepreekt. Waarom mag ik dan niet preken uit geschriften die eeuwenlang een plekje hadden in de Bijbel?”

Dr. Janse: „De kerkvader Augustinus, ook door protestanten gerespecteerd, zette zijn hele theologische gewicht in om de canonieke status van de oudtestamentische apocriefe geschriften te onderstrepen. En laten we niet vergeten, ook de schrijvers van het Nieuwe Testament kenden de apocriefen, getuige de toespelingen erop.”

Maar uiteindelijk hebben de Joden de oudtestamentische apocriefen niet aanvaard.

„Voor veel protestanten is dit inderdaad nog steeds een doorslaggevend argument. Maar het argument is niet zonder problemen. Aan het einde van de eerste eeuw zien we de contouren van de Joodse canon van het Oude Testament. Zou het voor de christelijke kerk niet problematisch zijn om het rabbijnse Jodendom uit deze periode, dat de messianiteit van Jezus en dus ook het Nieuwe Testament afwijst, te zien als de beslissende autoriteit inzake het vaststellen van de canon?

De Vroege Kerk heeft, als afsplitsing van het Jodendom, niet de beslissing van de rabbijnen geratificeerd, maar is haar eigen weg gegaan. De oudtestamentische apocriefen werden, ondanks de tegenstemmen, gewoon tot de Bijbel gerekend. In de Rooms-Katholieke Kerk heten ze deuterocanoniek. Daarmee wordt niet bedoeld dat het tweederangsboeken zijn, maar dat het een latere toevoeging aan de canon betreft.”

Waarom keren de reformatoren dan weer terug naar de Joodse canon zonder apocriefen?

„Voor de omvang van de canon grijpt Luther terug op de Hebreeuwse Bijbel. Hij erkent echter wel dat er in de apocriefen veel goeds en schoons staat en heeft ze daarom wel een plekje gegeven in zijn Bijbel. Echter, als „korenbloemen” in een apart „tuintje”, zo schrijft hij. Ik denk dat er bij protestanten dogmatische bezwaren meespelen, bijvoorbeeld tegen 2 Makkabeeën, waarin een offer voor overledenen wordt gebracht. Dit zou rooms-katholieken kunnen stijven in hun dwaalleer van het vagevuur.”

De profeet Habakuk die, volgens een apocrief geschrift door een engel aan zijn haren naar Babel wordt overgebracht om Daniël in de leeuwenkuil te voorzien van bordje pap. Geloofwaardig?

„Deze scepsis proef ik bij meer mensen. Maar is het verhaal van Daniëls vrienden in de vuuroven zo veel anders? En wat denk je van Elia die met vurige paarden naar de hemel gaat? En nog wezenlijker: hoe geloofwaardig is de opstanding van Jezus voor velen? Laten we oppassen voor selectief rationalisme.”

Volgens de Statenvertalers, die de apocriefen een plek gaven achter in de Bijbel, zijn de geschriften nuttig om te lezen. Toch waarschuwen zij er ook voor.

„Ik heb bij het schrijven van mijn boek kennisgenomen van de argumenten van de Statenvertalers tegen de apocriefen. Mijn conclusie is dat deze argumenten uiteindelijk niet deugdelijk zijn. De kerken van de Reformatie hadden er goed aan gedaan om de beslissing van de Oude Kerk ongemoeid te laten en meer in te zetten op het verschil in soortelijk gewicht van de geledingen en boeken van de Bijbel.”

U bedoelt dat het ene Bijbelboek belangrijker is dan het andere?

„Inderdaad. Genesis en Romeinen vormen bijvoorbeeld meer het hart van de canon dan Spreuken of Judas. Binnen die gelede structuur zouden ook de apocriefe of deuterocanonieke boeken hun plaats hebben kunnen behouden. Ik weet dat dit niet zo orthodox klinkt, maar iedereen zal, als hij eerlijk is, erkennen dat het ene Bijbelboek sterker functioneert in de geloofservaring en de geloofsleer dan het andere.”

Komt hiermee de canoniciteit van de Schrift niet onder druk te staan?

„Een Bijbelboek meer of minder zou niet leiden tot aardverschuivingen in de dogmatiek. Voor orthodoxe protestanten, die sterk in gezagscategorieën denken, lijkt een vaste canon een van de belangrijkste punten van de geloofsleer. Maar dat gold niet voor christenen uit de Vroege Kerk. We weten bijvoorbeeld van bisschop Melito, die leefde rond 170 na Christus, dat hij niet weet welke boeken er precies tot het Oude Testament behoren. Let wel, een bisschop die niet weet welke boeken er in zijn Bijbel staan. Dat kan ons helpen om het punt te relativeren.”