De penitentiaire inrichting aan het Liesbosch ziet eruit als een onneembare vesting. Het complex, gevangenis en huis van bewaring ineen, wordt omsloten door massief ogende bruingele muren met daarbovenop signaleringsdraden. Binnen kunnen deuren alleen worden geopend met een sleutel of pas. Hier en daar hangt de weeïge geur van drugs. Ds. Visser: „Ik krijg binnen dit complex meer respect dan erbuiten. Voor gevangenen ben ik echt de dominee.”De 55-jarige justitiepredikant, benoemd door de Protestantse Kerk in Nederland, raakt op dreef: „Het líjken niet net mensen, het zíjn mensen. Morgen kan ook ik hier zitten, want het kwaad kleeft ons allen aan. Buiten de muren herken ik de doortraptheid van de gevangenis. En soms zie ik eerlijkheid en berouw buiten niet terug. Bedrog en oprechtheid zijn hier geconcentreerd.”

Ds. Visser noemt zich geestelijk verzorger. Geen evangelist. „Evangelisten worden hier geweerd, omdat mensen hier onvrijwillig zitten en zich in een ongelijkwaardige positie bevinden. Evangelisatie wordt al snel iets met spiegeltjes en kraaltjes. Geestelijke autohandel. Dat betekent ook dat ik niet elk gesprek beëindig met gebed en het overhandigen van een Bijbel. Ik verleen pastorale zorg omdat ik zelf door het Evangelie bewogen ben.

Iemand als Willem den Hertog zal gevangenen op een andere manier benaderen dan ik. Toch hoor ik van gedetineerden die Den Hertog kennen dat niet zijn manier van Evangelie­verkondiging, maar zijn bevlogenheid hen raakte. Binnen de muren gaat waarachtigheid boven waarheid.”

De kern van het Evangelie is dat „wij met onze mislukkingen omsloten zijn door de goedheid van God. Als we daarop kunnen vertrouwen, vertrouwen we ons toe aan God. Als ik dat niet zou geloven, zou ik hier niet kunnen werken.”

Parels

Parels in het pastoraat zijn voor ds. Visser de momenten waarop gevangenen de Bijbel lezen om hun leven erin te ontdekken. „Een gevangene vroeg me mee te komen in zijn cel, om te praten. Het stonk er. De jongen was zwaar­ verslaafd. Hij las me voor uit de Bijbel, over het mede levend maken, daar hij dood was in zonden en misdaden.

Ik was verbaasd. Waarom las hij dit? Hij vertelde dat hij had willen inbreken in een school, maar dat hij tijdens de inbraak vast kwam te zitten in de kruipruimte. Drie dagen lang.

In zijn cel had hij het Woord nodig om zijn eigen leven uit te leggen. Ik wil van die verslaafde jongen geen heilige maken. Verslaving is een diep ingevreten kwaad. Wellicht is hij erin teruggevallen. Maar ik hoop dat het Woord hem zal helpen om te zien wie God is.”

Vrijheid

Een dienst in de gevangenis duurt drie kwartier. Na afloop is er koffie en thee. In het weekend zijn er vier diensten. De kerkzaal wordt gebruikt door vrijwel alle geestelijk verzorgers. Oosters-orthodoxe iconen, kaarsen, een altaar, doopvont, wijwaterschaal en een lessenaar staan bij elkaar.

Gemiddeld bezoeken zo’n dertig tot veertig gedetineerden een dienst. Ds. Visser: „Met twee diensten komt dan een derde van het totale aantal gedetineerden naar de kerkzaal.”

Protestanten zitten er nauwelijks tussen. „Heel soms hebben we er eentje. Die klaagt dan dat er zo weinig psalmen worden gezongen tijdens de dienst. Maar veel mensen zijn religieus zonder kerkelijke achtergrond.”

De ramen zijn beplakt met folie met een glas-in-loodprint. De wand achter het altaar en lessenaar stelt in abstractie een strand voor, „als symbool van vrijheid. De jongens zien hier naar uit, zeggen ze. Het is voor hen dé plaats om even alles te vergeten.”

Aan de muur hangen twee iconen. Als de gedetineerden de zaal worden binnengebracht, lopen ze bijna allemaal eerst naar een icoon en steken daaronder een kaarsje aan. Sommigen slaan een kruis.

Twee bewakers zitten op een stoel op de achterste rij. Ds. Visser heet de gedetineerden, veelal in T-shirt, capuchon­trui en trainingsbroek, welkom. „En ik zie ook weer oude vrienden”, glimlacht hij naar aanwezigen die na hun vrij­lating opnieuw zijn opgepakt.

Tijdens het bidden en Bijbellezen is het muisstil, al klinkt er even gegrinnik als ds. Visser bidt om Gods ontferming voor hen die ’s avonds tegen deuren trappen omdat ze het niet meer weten. Gedetineerden vragen voorbede voor hun vrouw, zoontje of dochtertje, of voor de „spannende gang naar de rechtbank.”

Een gedetineerde vraagt tijdens de preek plotseling wat ds. Visser vindt van de evangelische voorganger Goldschmeding, „de dominee die zijn kinderen slaat.”

„Ik hou van interactie, ik kan geen genade uitgieten over houten klazen”, blikt ds. Visser terug. „Ik doe mijn huiswerk, maar preek uit mijn hoofd. Als het past in de tekst kan ik op zo’n vraag ingaan.”

Vanwege de interactie is de samenkomst wel rumoerig, vindt een van de vrijwilligers die de dienst helpen organiseren. „Ik zat me kwaad te maken: enkele aanwezigen bleven maar stoken.” Ds. Visser: „Een aantal gevangenen heeft psychische stoornissen. In de dienst benaderen we hen als mensen zonder verleden, maar ze laten hun gekte niet voor een uur in hun cel achter.”

Uitlaatklep

Na de dienst praten de bezoekers met elkaar,de predikant en met de vrijwilligers. Er wordt gegraaid naar koekjes en er verdwijnen meer theezakjes dan alleen in de bekertjes. „Aan de buitenkant kun je niet zien wat er met hen aan de hand is. Er staat geen 666 op hun voorhoofden geschreven. Terwijl ik verhalen hoor van gevangenen die beschuldigd zijn van moord.”

De predikant moet vaak denken aan de gelijkenis van de verloren zoon, zegt hij. „Ik zie hier veel verloren zonen. En ik zie niet veel oudste zonen om hun broer te bezoeken.”

In de harde wereld van de bajes is het een tweede natuur om schuld te ontkennen en die bij een ander te zoeken. „Die striemen in de nek van die man kwamen van zijn ketting, toen ik hem in de houdgreep had. Maar ik wilde hem echt niet wurgen”, zegt een lange, netjes geklede grijzende man. „En wat zou jij doen als je iemand twee keer hebt gevraagd om op te houden met zeuren en weg te gaan? Dan sla je toch?”

Gedetineerden zoeken een uitlaatklep, volgens de vrijwilligers. „Al is lang niet alles waar wat er wordt gezegd. Ik doe er de helft vanaf en dan heb je ongeveer de werkelijkheid.” Een andere vrij­williger vindt het desondanks „sneu dat soms zo veel tragedie is samengeperst in één mensenleven.”

Gratis Bijbels

Ds. Visser deelt een liturgie uit aan bezoekers van de dienst. Als gedetineerden aangeven er belangstelling te hebben, krijgen ze een Bijbel. Slechts enkelen hebben tijdens de dienst een Bijbel bij zich. „Ik lees vier keer per jaar de Bijbel door”, zegt een Rus in gebroken Engels, en hij steekt vier vingers op. Na de dienst staart hij met een beker koffie in de hand en de Bijbel op schoot voor zich uit.

Veel Bijbels zijn afkomstig van de Trinitarian Bibly Society, de Engelse variant van de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS). De GBS is de enige organisatie die gratis Bijbels uitdeelt, aldus ds. Visser. In bijna alle talen liggen ze op de plank: Grieks, Hongaars, Roemeens, Spaans, Arabisch en de Engelse King James in de „authorized version”, de eerste versie van 1611. „Dat is een stroeve vertaling hoor. Vaak probeer ik er een hedendaagse ver­taling bij te geven, want anders snappen ze het echt niet.”

Vooral buitenlanders zijn blij met een eigen Bijbel. „Ze spellen alles wat ze te lezen krijgen in hun eigen taal.”

Bestaansverheldering

Ds. Visser geeft ook pastorale hulp, individueel en in gespreksgroepen. „Het vak is breder dan Woord­verkondiging alleen. Het zou naïef zijn om gewoonweg te bidden of een verslaving stopt.”

Een geprofessionaliseerd discipline, zo noemt de predikant zijn werk. „Ik ben psycholoog, maatschappelijk werker en predikant ineen. En al zijn de geestelijk verzorgers afkomstig uit verschillende denominaties, we werken wel samen.”

Zoeken naar „bestaansverheldering” bij de gevangenen is een hoofdtaak van de predikant. „Ik reik hun vragen aan waar ze zelf niet op kunnen komen.” Dat kan met de Bijbel erbij, als de gevangene daarom vraagt. „Als iemand vraagt of hij schuldig is aan de problemen van zijn vader, kan ik Ezechiël 18 erbij pakken. Een andere keer spreek ik over zonden die worden gestraft tot in het derde en vierde geslacht. Dat lijkt diametraal. Maar ik probeer de Bijbel zo dicht bij de jongens te brengen dat ze zich erin herkennen. Zo daag ik hen uit zelf een antwoord te zoeken.”

Harry Versteeg is directeur van de penitentiaire inrichting aan het Liesbosch in Nieuwegein. Geestelijke verzorging is belangrijk binnen de gevangenis­muren, vindt hij. „Al heb ik collega’s die er anders over denken.”

„Ik geloof dat er in een inrichting een vrijplaats moet zijn waar mensen veilig en met een gerust hart kunnen praten. Geestelijke verzorging voorziet daarin. En gedetineerden ervaren dat zo, omdat de verzorgers niet bij mij in dienst zijn, maar worden gestuurd door Den Haag. Ze maken dus geen deel uit van de hiërarchische structuur in Nieuwegein.

De geestelijke verzorging helpt de jongens. Ik ken een gedetineerde die ontzettend gestrest was en niet het vermogen had om zich kwetsbaar op te stellen. Dan denk ik: Het zou je erg helpen als je dit met iemand kunt delen. Ik zie verschil tussen degene die het gesprek opzoekt en iemand die tamelijk geïsoleerd tegen het systeem vecht.

Ds. Visser geeft aan dat hoop op herstel de grondlijn van het pastoraat is. Die hoop proberen wij ook te verwerkelijken. We organiseren als enige inrichting in Nederland reclasserings­projecten. Herstelgerichte detentie, noemen we dat. Toegeven aan de roep om populistische strafmaat­regelen en mensen jarenlang op water en brood isoleren, is kort­zichtig. Na hun detentie moeten gevangenen de maatschappij weer in.”