Merkel trok het boetekleed aan. „Ik buig voor de slachtoffers”, aldus de bondskanselier. „Ik herdenk de 6 miljoen Joden en alle anderen die in Duitse concentratie- en vernietigingskampen een gruwelijke dood zijn gestorven. Ik herdenk de vele miljoenen mensen die het leven hebben gelaten in de strijd en het verzet tegen Duitsland.”Indrukwekkende woorden. Er zijn mensen die na het lezen van de berichten over de herdenking zeggen: „Moet dat nog zeventig jaar na dato?” En dan voegen ze eraan toe: „Vijf jaar geleden is het allemaal uitgebreid herdacht. Moet het nu weer? En dan krijgen we straks in mei de bevrijding. Dat wordt negen maanden lang artikelen in de krant of uitzendingen op televisie over Auschwitz en de holocaust, het Ardennenoffensief, het einde van Hitler enzovoorts. Ik weet het allemaal al.”

Volgens andere mensen is Hitler niet van deze tijd. Vandaag gaat om al-Qaida en de radicale islam. „Hitler, Stalingrad en het getto van Warschau doen er niet meer toe. Dat is verleden tijd.”

De historicus H. W. von der Dunk schreef een paar jaar geleden: „Ooit was de Tweede Wereldoorlog een moreel ijkpunt. Vandaag is dat ijkpunt getrivialiseerd. De duizendvoudig afgedrukte foto’s van de lugubere poort van Auschwitz of het meisje tussen dichtschuivende treindeuren zijn te goedkoop geworden. De officiële herinnering aan de Tweede Wereldoorlog is allang versteend tot navelstaren en een seizoensgebonden ritueel als de Mattheus Passion.”

Is dat allemaal waar? Nazi’s zijn inderdaad populair in films of computerspelletjes. Maar is dat iets nieuws? Veertig jaar geleden deden ze het ook al goed in boeken met weinig diepgang die alleen verstrooiing boden.

De vraag dringt zich op of deze mensen een streep onder de oorlog willen zetten. Dan zijn ze in de minderheid, want een groot deel van de Nederlanders hecht aan herdenken. Het is een soort van religieuze beleving geworden, zij het zonder God.

Een streep onder de Tweede Wereldoorlog zal ook moeilijk gaan, omdat verschillende daders nog onder ons zijn. En de jongsten van hun slachtoffers die de oorlog overleefden, zullen hopelijk nog lange tijd onder ons zijn.

Beide groepen, zowel slachtoffers als daders, zullen er op een gegeven moment niet meer zijn. Dan is de Tweede Wereldoorlog verleden tijd en moeten we het doen met de geschiedenis. En die is het waard om te kennen. „Als je de toekomst richting wilt geven, moet je ook het verleden kennen”, zei eens Ignatz Bubis, de in 1999 overleden voorzitter van de Joodse gemeenschap in Duitsland.

Tegelijk moet worden gezegd dat kennis van het verleden of het herdenken van al die gruwelijke feiten geen garantie is voor een betere toekomst. De Oostenrijkse historica Brigitte Hamann zei in dit verband heel treffend: „Ik geloof dat het opnieuw kan gebeuren. Daarom moeten we ons met Hitler en het Derde Rijk bezighouden. We moeten helder krijgen welke omstandigheden tot een dergelijke verschrikkelijke ontwikkeling hebben geleid. Niemand heeft dat in Duitsland voor mogelijk gehouden. Men heeft gezegd dat het in het tsarenrijk mogelijk was, omdat daar de pogroms waren, omdat daar de Joden in groten getale werden omgebracht. Maar Duitsland met zijn met zijn hoogstaande cultuur? We kunnen alleen proberen er alles aan te doen zodat een dergelijk iets niet meer gebeurt.”

Reageren aan scribent? buza@refdag.nl