Dat zei prof. dr. G. P. Luttikhuizen, emeritus hoogleraar Nieuwe Testament en Vroegchristendom aan de Rijksuniversiteit Groningen, woensdag in Alphen. Hij sprak voor ongeveer honderd studenten van de CSFR die deze week zijn zomerconferentie houdt. De reformatorische studentenvereniging die zich tijdens de conferentie bezint op de vroege kerk had de specialist op het gebied van de gnostiek uitgenodigd om naar het Brabantse plaatsje te komen.In 1945 werden bij de Egyptische stad Nag Hammadi oude vroegchristelijke teksten ontdekt. De Nag Hammadicollectie, die dateert van ongeveer 350, leverde een grote variëteit aan gnostische en andere niet-orthodoxe teksten op. Prof. Luttikhuizen acht het waarschijnlijk dat de geschriften daar zijn verstopt door monniken vanwege een brief van bisschop Athanasius die de geestelijken opriep de kerken te zuiveren van alle ketterse boeken. De vondst gaf geleerden een bijzondere kans om kennis te nemen van onbekende vroegchristelijke geschriften, zoals het Evangelie van Thomas en het Evangelie van Filippus. De specialist besprak een groot aantal teksten uit het evangelie van Thomas, waarvan het eerste vers luidt: „Dit zijn de verborgen woorden die de levende Jezus gesproken heeft. En Didymus Judas Thomas heeft ze opgeschreven. En hij zei: Wie begrijpt wat deze woorden betekenen, zal niet sterven.” Didymus Judas Thomas werd door veel gnostici gezien als de tweelingbroer van Jezus.

Prof. Luttikhuizen zei dat het christendom in zijn ontstaanstijd een grote pluriformiteit vertoonde, waaronder ook de gnostiek valt. Hij stelde dat de gnostiek niet voortkomt uit het Jodendom maar uit de Griekse filosofie. Als kenmerk noemde hij dat ieder mens een goddelijke kern heeft die hij moet zien te ontdekken. Mensen zijn geen zondaar maar slachtoffer van het kwaad. Christus, Wiens kruisdood voor gnostici geen betekenis heeft, leert de mensen om hun goddelijke kern te ontdekken. Het lichaam is de gevangenis van de ziel. Gnostici vinden de materiële wereld minderwaardig. Seksualiteit is niet nodig. De wereld is niet geschapen door een goede God maar door een boosaardig wezen, de god van het Oude Testament. Dat Testament is bij de gnostici niet in tel, aldus prof. Luttikhuizen.

Gnostici vonden zelf dat ze de binnencirkel van het christelijk geloof vormden, omdat zij meer nadachten. Ze vonden andere christenen oppervlakkig. Die andere christenen vonden op hun beurt de gnostici elitair, aldus prof. Luttikhuizen, die zei dat de gnostiek ten onder is gegaan door de veroordeling van de orthodoxe christelijke kerk. Er is een onderhuidse doorwerking gebleven, onder andere bij de Katharen in de dertiende eeuw in Frankrijk.

Prof. Luttikhuizen was voorzichtig met een oordeel. Kennisneming van de gnostiek vindt hij waardevol. „De vragen zijn interessant, ook al ben je het met de antwoorden niet eens.” Het boek De Da Vinci Code van Dan Brown, waarin de gnostiek ook een rol speelt en waarvan miljoenen exemplaren verkocht zijn, vindt hij te ver gaan. Hij beschouwt de inhoud ervan als grote nonsens. De hoogleraar begrijpt dat de christelijke kerk zo veel mogelijk mensen binnenboord wil houden, maar hij snapt ook dat er grenzen zijn. „De gnostiek gaat op een aantal punten erg ver, bijvoorbeeld bij de negatieve waardering voor de Schepper van de wereld en het afwijzen van de seksualiteit. Ik kan me voorstellen dat de christelijke kerk hier een grens trekt.”

Hij wees op ds. F. Kruize uit Sappemeer, die in haar boek ”Goddelijke vrijheid” affiniteit toont met de gnostici. Hij verwees naar een interview in Trouw waarin zij spreekt over „esoterisch geloven”, over „god als onderdeel van het menselijke wezen” en „de Christusgeest die in iedereen is.” De predikante sprak daarin uit dat het Thomasevangelie voor haar een „thuiskomen” was. Prof. Luttikhuizen, die opmerkte op dat ze ook in wicca en boeddhisme inspiratie gevonden heeft, vindt het jammer dat daarmee haar kritische vermogen lijkt te verdwijnen.