Van de twintig kiezers die we benaderen, weet opvallend genoeg de helft nog niet op welke partij ze zullen stemmen. Eentje gaat niet, negen zijn eruit. Hun beslissing ligt al geruime tijd vast. Een greep uit de reacties van de zwevers.

Hilal Yilmaz (21) studeert psychologie in Leiden. De Turkse overweegt VVD te stemmen nadat ze de verschillende politieke programma’s via de krant heeft vergeleken. „Bos vind ik ook wel goed, maar zijn partij heeft al heel lang geregeerd. Het is tijd voor wat anders.”

In mei was ze eerst van plan LPF te stemmen. „Het standpunt van Pim Fortuyn over allochtonen vond ik prima. Integratie is ook voor de mensen zelf heel goed. Hoe kun je je hier nu op je plek voelen als je niet eens de taal beheerst?” Waar ze op afknapte bij de LPF was de uitspraak van Fortuyn dat de islam een achterlijke cultuur is.

Ze stemde uiteindelijk CDA en dat is ook nu nog een optie, maar ze is een beetje afgeknapt op Balkenende. „Iemand wees me erop dat hij vaak onhelder en onzeker is. Als psychologiestudent ben je dan extra alert. En inderdaad, het lijkt wel alsof hij bang is. Maar ik geef toe dat ook Zalm een beetje onzeker is. Dat kan eigenlijk niet. Als minister-president moet je stevig in je schoenen staan.”

Wat haar bij de VVD aanspreekt, is dat de partij zich sterk maakt voor onderwijs en zorg. „Ik heb een baantje in een verzorgingshuis. Er zijn veel te weinig mensen in de zorg. Terminale patiënten worden aan hun lot overgelaten. Echt zielig.”

Ze zegt de tv-debatten tot het laatst te zullen blijven volgen. „Als Balkenende het heel erg goed doet, kan hij mijn keuze nog beïnvloeden. Anders wordt het VVD.”

Oud-missionaris J. Koot, die drie jaar geleden Irian Jaya verwisselde voor Leiden, vindt het CDA een voor de hand liggende keuze. „In mei heb ik op Balkenende gestemd, maar ik mis het sociale wel eens. Wouter Bos van de PvdA vind ik een sympathieke kerel, hij komt eveneens in aanmerking, maar hij doet me nog iets te veel aan paars denken. GroenLinks zou trouwens ook goed kunnen. Ik moet er nog eens over denken. De tv speelt een belangrijke rol bij mijn beslissing.”

Mevrouw Kamps-van de Marel, een 84-jarige weduwe uit Utrecht, heeft nog geen flauw idee op wie ze gaat stemmen. Misschien gaat ze wel helemaal niet. „Die partijen lijken allemaal heel veel op elkaar, maar wat komt ervan terecht?”

Veiligheid vindt ze het belangrijkste. Ze is twee keer beroofd de afgelopen jaren, in beide gevallen door Marokkaantjes. „De agent vond het niets bijzonders. Het waren jochies van een jaar of tien. Volgens hem zijn er nog wel jongere boefjes op het criminele pad.” Het gaat volgens haar echt verkeerd in het land. „Ik had een potje jam in de hand in de supermarkt en voor me stond een vrouw met een volle kar. Of ik voor mocht? Nee, daar begon ze niet aan. Toen ik er wat van zei, was het antwoord: Nou al helemaal nooit meer.”

Bos van de PvdA vindt ze „een aardige vent”, maar afgelopen vrijdag las ze in De Telegraaf dat hij -volgens Zalm- liegt. „Je weet het gewoon niet meer. Pim Fortuyn, dat was mijn man. Hij zag het goed. Die buitenlanders, dat wordt onze ondergang, meneer.”

Leraar beeldende vorming H. Jelsma (50) uit Den Haag omschrijft zichzelf als een echte ChristenUnie-man, maar in mei stemde hij LPF. Nu overweegt hij sterk CDA te stemmen. „Ik wil graag een rechtse coalitie. Ik mag Balkenende wel. Jammer dat hij het op tv niet zo goed heeft gedaan de afgelopen tijd, maar dat ligt vooral aan de media. Hij wordt iedere keer te grazen genomen. Hoogst irritant.”

Een van de redenen waarom hij op terugkeer van een rechts kabinet hoopt, is de aandacht voor veiligheid. „Persoonlijk heb ik niet te klagen, al is dan mijn fiets een paar keer gejat. Maar als ik in Den Haag om me heen kijk, zie ik dat het niet goed gaat. Dat geslenter van buitenlanders, dat is niet goed. De PvdA heeft daar in al die jaren van paars geen oog voor gehad. Daarom mag die partij niet terugkeren.”

Menno Weenink (20) uit Utrecht begrijpt niet hoe hij als leek een verantwoorde keuze zou moeten maken. „Dan zou je veel meer over alle belangrijke onderwerpen moeten weten.” In mei stemde hij D66. Nu misschien weer, maar het kan ook CDA of PvdA worden. In ieder geval niet SP. „Te links. De inkomens gelijktrekken gaat mij te ver.”

Wat hem tegenstaat, is dat politici de zaken versimpelen. Daardoor komen ze bij hem over als „een stelletje slijmballen”, die opeens in een kookprogramma op tv verschijnen. Daar gruwt hij van. „Wat heeft dat met politiek te maken?”

Hij heeft een aantal grote tv-debatten gevolgd, maar voelde zich in het ootje genomen. „Neem de aanschaf van de JSF-straaljagers. Niemand heeft me uitgelegd hoe het echt zit.” Bos vindt hij oké. „Balkenende? Eigenlijk de enige die ik vertrouw. Maar ik kijk niet zo naar de persoon. Het gaat mij om hun standpunten. En dan wordt het ingewikkeld.”

De 62-jarige mevrouw P. Vogelaar uit Nieuwegein stemde in mei LPF en overweegt dat nu weer te doen, „maar ik weet niet zeker of die partij mijn stem nog wel waard is.” Vanavond zal ze het lijsttrekkersdebat op tv volgen en dan een beslissing nemen.

Het belangrijkste onderwerp is voor haar het vreemdelingenbeleid. „Pim heeft het allemaal niet voor niets aan de orde gesteld, want nu praten ze hem allemaal na.” Ze is bang dat de LPF er weer een rommeltje van maakt en daarom is de VVD ook nog een optie. „Maar met die partij kun je alle kanten op, dat is mijn probleem.” De aandacht voor de ’poppetjes’ vindt ze belachelijk. „Zelfs het achterwerk van Bos schijnt een rol te spelen. Op de radio zei iemand: Er is maar één gat bij de PvdA, en dat zit in de begroting. Zo is het.”