„Tv op gespannen voet met eredienst”
„De doelstelling van de televisiedienst staat ter discussie. Althans, ik wíl die ter discussie stellen. Want het medium televisie staat per definitie op gespannen voet met de eredienst.” Met deze stelling joeg prof. dr. C. J. de Ruijter donderdag een deel van zijn publiek tegen zich in het harnas. Op een door de stichting Zendtijd voor Kerken belegde studiedag confereerden studenten uit diverse gereformeerde predikantsopleidingen samen met een aantal predikanten over ”de Boodschap in een beeldcultuur”.
Dr. De Ruijter, hoogleraar praktische theologie aan de gereformeerd-vrijgemaakte universiteit in Kampen, betwistte dat televisie een massamedium is. „Elke cameratraining maakt duidelijk dat de tv een zeer individueel medium is, gericht op communicatie met iemand voor de buis. In de gereformeerde eredienst gaat het om de ontmoeting met God en met elkaar. Groepscommunicatie brengt bijvoorbeeld een totaal ander tempo en spanningsboog met zich mee.”
Toch wilde de hoogleraar, die in november zelf voorging in een tv-dienst, de televisiedienst niet helemaal afschrijven. Uit onderzoek blijkt volgens hem dat voor mensen die nog enig idee hebben van het Evangelie, een uitzending wel eens de brug vormt naar hernieuwde kerkgang. Bovendien zijn er mensen die niet meer naar de kerk kunnen. Dr. De Ruijter wees er echter op dat televisiediensten ook een aantal mensen uit de kerk houden. „Daarmee is niet alles gezegd, maar het is wel een aspect. De televisie versterkt een individualiserende tendens.” Voor evangelisatiedoeleinden ziet hij weinig in het uitzenden van kerkdiensten.
Over het gebruik van beeldmateriaal ontspon zich een discussie. Daarin verdedigde prof. De Ruijter zijn stelling dat het gebruik ervan in het algemeen ongeschikt was. „Het gebruik van het beeld schaadt de relatie met de prediker. De aandacht is heel gauw weg. In powerpointpresentaties zit wel eens zo veel power dat ze afleiden van de communicatie met de spreker.”
Mogelijkheden ziet de hoogleraar voor het gebruik van beelden als ze een ondersteunende functie hebben. „Als je iets op kennisniveau wilt overbrengen, kan dit functioneel zijn. In de televisiedienst die ik leidde, werden beelden van de Dode Zee, die ik noemde, vertoond. Anders werk ik meer met beeldrijke taal. Een preek over de gemeente van Laodicea begon ik bijvoorbeeld met de beschrijving van een kerkdienst, gezien door de ogen van de directeur van het oogziekenhuis.”
En de profeten dan? wierp iemand tegen. Prof. De Ruijter wil het zichtbare niet uitsluiten. „Het beeldverbod in de Tien Geboden is gericht tegen de beeldencultus. Ezéchiël beeldde veel uit. Strikt genomen is horen en zien geen homiletisch dilemma. Wat Hosea doormaakte, die moest trouwen met een hoer om Gods liefde uit te beelden, was echter wel ongelooflijk zwaar. De Heere legde dat niemand anders op. Beelden worden wel gebruikt omdat mensen slechte verstaanders zijn.”
Zei Jezus niet tegen Johannes’ discipelen: Vertel maar wat je ziet? stelde iemand. De Ruijter wees erop dat de apostelen oor- en ooggetuigen waren. „Over ons wordt gezegd: Zalig zijn zij die niet zullen gezien hebben, en toch hebben geloofd. Het geloof is uit het horen van het Woord, leert de Schrift. Dat is de keuze die God gemaakt heeft als het gaat om het brengen van de Boodschap. Als het Woord gemarginaliseerd wordt, zou dat het ontaarden van de gereformeerde eredienst zijn.”
Sinds 1995 verzorgt de stichting Zendtijd voor Kerken in plaats van de IKON de uitzending van kerkdiensten op radio en televisie voor de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt), de Nederlands Gereformeerde Kerken, de Unie van Baptistengemeenten en veel evangelische gemeenten. De uitzending van een bepaalde dienst en de invulling komt geheel voor verantwoordelijkheid van de kerken zelf.
ZvK belegt tot nu toe afzonderlijke studiedagen voor de gereformeerde en de evangelische achterban. Doel is het bevorderen van de communicatieve vaardigheden in het algemeen. Bovendien kan het gebeuren dat studenten later zelf gevraagd wordt in een radio- of televisiedienst voor te gaan.