Zo kunnen volgens hem de complexe problemen van de ict-samenleving het hoofd worden geboden. De informatie- en communicatietechnologie (ict) is tot in alle hoeken van de samenleving doorgedrongen. Bewust of onbewust maakt iedereen er gebruik van: pinpas, tekstverwerking, productierobots, patiëntendossiers, kennisnet, filedetectie. Zichtbaar of onzichtbaar is ict in de samenleving geïntegreerd.

De toenemende informatisering heeft grote gevolgen voor maatschappij en overheid. De betrouwbaarheid van publieke netwerken komt onder druk te staan. Om deze problematiek als geheel het hoofd te bieden, is een nieuw ministerie van Infrastructuur nodig.

Kwetsbaarheid
Velen zien de opkomst van de informatiesamenleving als een grote vooruitgang. Hoewel ict inderdaad veel verdienstelijke toepassingen kent, is het de vraag of er voldoende aandacht is voor de schaduwzijden van de toenemende informatisering. Weliswaar neemt door automatisering en geavanceerde controletechnieken de kans op fouten en schade af. Anderzijds moet echter niet worden vergeten dat door softwaredefecten allerlei nieuwe vormen van complexe storingen ontstaan. Deze zijn niet alleen moeilijk te verhelpen, maar kunnen ook in zeer korte tijd veel schade veroorzaken. Doordat met ict allerlei verknopingen gemaakt zijn tussen bijvoorbeeld de elektriciteitsvoorziening, het telefoonnetwerk en het transportstelsel, kan een klein defect een kettingreactie veroorzaken. In principe kan één digitaal virus leiden tot verlamming van de hele samenleving. Ook simpele verbindingsstoringen kunnen funest zijn.

In Groningen kwam onlangs om 7.59 uur een alarmmelding voor een grote brand binnen. Twee minuten later, om 8.01 uur, werd een damwand de grond in geslagen, waardoor glasvezelkabels werden doorsneden. Hierdoor was gedurende lange tijd geen enkel telefoonverkeer mogelijk in de provincie Groningen, ook niet mobiel. Je moet er niet aan denken wat de gevolgen waren geweest als de glasvezelkabels twee minuten eerder kapot waren getrokken. Het voorbeeld, dat met vele andere is aan te vullen, maakt duidelijk dat de betrouwbaarheid en bedrijfszekerheid van de door ict verknoopte infrastructuur blijvend aandacht dient te hebben.

De kans op ernstige ontwrichting wordt onnodig vergroot doordat publieke netwerken ondoordacht ruimtelijk worden gebundeld. Waterleidingen, elektriciteitkabels, telecomverbindingen en transportnetten, zoals spoor- en autowegen, worden meer en meer in dezelfde tracés aangelegd. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij tunnels even simpel als onder de stoep voor het huis. Wanneer een aannemer met een dragline de stoep openmaakt en iets te diep steekt, kan dit tot gevolg hebben dat in de wijk de elektriciteit uitvalt, telefoonverkeer onmogelijk is en de waterleiding springt. Bij calamiteiten in een tunnel kunnen hele landsdelen ontregeld raken.

Overheidstaak
Vanwege het collectieve belang van een goede infrastructuur ligt hier volgens de SGP een duidelijke overheidstaak. De overheid is eindverantwoordelijk voor de aanleg en het beheer van de infrastructuur. De bestuurlijke coördinatie hiervan is op dit moment het grootste probleem. Hoe vaak gebeurt het niet dat trottoirs in korte tijd meerdere keren worden opengebroken, omdat verschillende maatschappijen afzonderlijk langskomen voor de aanleg en het onderhoud van de infrastructuur. Hetzelfde geldt voor de landelijke netwerken, met als meest zichtbaar voorbeeld de wildgroei aan mobiele telefoonmasten. Een goede coördinatie van aanleg en beheer van infrastructuur is noodzakelijk om zowel ongelukken als verspilling te vermijden.

Om deze problematiek van de bestuurlijke coördinatie het hoofd te bieden, pleit het studiecentrum van de SGP ervoor om het ministerie van Verkeer en Waterstaat (V&W) om te vormen tot een ministerie van Infrastructuur. In de praktijk valt telecommunicatie al onder V&W, maar voor bijvoorbeeld energie- en drinkwaternetwerken geldt dit nog niet. Hierdoor ontstaan beleidsonduidelijkheden, wat ervoor pleit om één ministerie eindverantwoordelijk te maken voor de ordening en regulering van alle infrastructuur. Dat biedt de mogelijkheid om alle publieke netwerken, zowel die van energie, water en informatie als die van personen- en goederenvervoer, beter op elkaar af te stemmen en wat betreft aanleg en onderhoud technisch en fysiek een duidelijker en minder kwetsbare structuur te geven.

De uitvoering van aanleg, onderhoud en exploitatie kan door private partijen worden gedaan, onder ministerieel toezicht op voldoende kwaliteit en capaciteit. Uiteraard zullen de specifieke economische, planologische, ecologische, financiële, internationale en veiligheidsaspecten mede afgestemd blijven op respectievelijk de ministeries van Economische Zaken, VROM, Financiën, Buitenlandse en Binnenlandse Zaken, daarbij eveneens afgestemd op Defensie. Een duidelijke uitsplitsing van taken en verantwoordelijkheden op basis van de hedendaagse stand van de technologie kan de effectiviteit van het overheidsbeleid sterk vergroten. Nadat politici jarenlang hebben gepleit voor het aanpassen aan nieuwe technieken, zou een dergelijke logische herschikking van de ministeries bij de komende kabinetsformatie eindelijk de eerste daadkrachtige overheidsreactie op de ict-innovatie zijn.

xxxNibni
Om ontwrichting van de samenleving zoveel mogelijk te voorkomen, is het belangrijk de stabiliteit en de bedrijfszekerheid van de via computer- en telefoonnetten gekoppelde infrastructuur te inventariseren. Wanneer de risico’s in kaart zijn gebracht, moet beleid ontwikkeld worden over de kwaliteit en de kwantiteit. Dat beleid moet worden uitgewerkt in rampenplannen en calamiteitenscenario’s. Omdat de overheid eindverantwoordelijk blijft voor de publieke infrastructuur beveelt de SGP de overheid aan een advies- en controleorgaan (Nationaal Instituut Bedrijfszekerheid Netwerken Infrastructuur - Nibni) in het leven te roepen, dat de gewenste taken uitvoert.

De hierboven genoemde maatregelen beogen een bijdrage te leveren aan de verbetering van de betrouwbaarheid van de ict-gerelateerde infrastructuur. Het is de hoogste tijd dat de overheid krachtdadig optreedt om een betrouwbare infrastructuur te waarborgen. Onze samenleving is dermate afhankelijk geworden van ict dat van een onmisbare voorziening moet worden gesproken. Wanneer de overheid niet coördinerend optreedt bij de aanleg en het beheer van de infrastructuur, zullen ontwrichtingen vaker voorkomen en ook ingrijpender zijn. Vaker, omdat het aantal ict-toepassingen steeds groter wordt. Ingrijpender, omdat door de bundeling van netwerken storingen meerdere maatschappelijke functies tegelijkertijd uitschakelen. Het is tijd voor de overheid daadkracht te tonen.

De auteur is wetenschappelijk medewerker van de Guido de Brès-Stichting, het studiecentrum van de SGP.