Naarmate de tijd voorschrijdt en er dus minder overlevenden van de Tweede Wereldoorlog zijn, wordt de vraag actueler of de traditie gehandhaafd moet blijven om op 4 mei een ogenblik stil te staan bij de gevallenen.Vooralsnog blijkt dat voor veruit de meeste Nederlanders geen punt te zijn. Ruim 80 procent zegt meestal of altijd op deze dag even de aandacht richten op degenen die in de oorlog zijn omgekomen.

Kennelijk beseft het overgrote deel van de bevolking nog altijd welk een leed er in de oorlogsjaren is geleden en hoe belangrijk het is daar één keer per jaar uitdrukkelijk bij stil te staan. Opmerkelijk is dat ook een groot deel van de jongeren (40 procent) de waarde van dodenherdenking blijft zien, zij het dat een groter deel van de jeugd meer ziet in Bevrijdingsdag dan in dodenherdenking.

Onder andere om jongere generaties bij dodenherdenking betrokken te houden, is al in 1961 besloten op 4 mei niet alleen stil te staan bij de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. Ook gevallenen bij andere conflicten na 1945 worden tijdens het nationaal herinneringsmoment herdacht.

Toch is het de vraag of dit een goede keus is. Het is zeker waar dat de gebeurtenissen van de Tweede Wereldoorlog niet uniek zijn. Ook daarvoor en daarna heeft de geschiedenis laten zien dat mensen elkaar de meest verschrikkelijke dingen kunnen aandoen. De oorlog die de nazi’s ontketenden, staat dus in een trieste traditie.

Tegelijk is de systematische uitroeiing van de Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog zo’n absoluut dieptepunt in de geschiedenis dat het goed is daar expliciet bij stil te staan. De Holocaust is een onbeschrijfelijk en onbevattelijk drama dat elke andere strijd daarmee niet in omvang en gruwel kan wedijveren.

Daarmee is natuurlijk niet gezegd dat de andere oorlogen, revoluties en gewelddadigheden onbetekenend zijn. Zeker niet. Wie leest over de burgeroorlog in Rwanda, hoort van de gewelddadigheden in Congo of in Liberia –om maar enkele voorbeelden te noemen– kan zich afvragen of het mensdom ooit iets zal leren van de geschiedenis. Ook die slachtoffers mogen niet worden vergeten.

Toch is het goed die gewelddadigheden te onderscheiden van de Holocaust. Daarbij was sprake van een ideologisch gedreven systeem dat gericht was op de totale vernietiging van een volk. Waarbij onthutsend was dat bijna een heel volk zich zonder tegenstribbelen liet meevoeren in het kwaad. Zover kan het dus komen met ogenschijnlijk fatsoenlijke mensen. Juist daarom moet dodenherdenking vooral de herinnering van de Tweede Wereldoorlog levendig houden.

De meeste burgers blijken dat in de praktijk ook te delen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat veruit de meerderheid van de Nederlanders op 4 mei denkt aan gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog en dat zij herinnerd moeten worden aan de omgekomenen bij andere conflicten.