Massamoorden hebben in de geschiedenis van de mensheid een onuitwisbare zwarte streep achtergelaten. De genadeloze vernietiging van bevolkingsgroepen werd vaak als enige oplossing voor een nationalistisch probleem beschouwd en ook daadwerkelijk ten uitvoer gebracht.Het verbazingwekkende feit is dat in de twintigste eeuw, waarin de mensheid een hoog niveau van beschaving leek te hebben bereikt, de meeste genociden hebben plaatsgevonden. De Armeense genocide, de Holocaust, massamoorden in Cambodja, Bosnië en Rwanda zijn de duistere bladzijden in de geschiedenis van de twintigste eeuw.

Jaarlijks wordt op 24 april de Armeense genocide herdacht, waarbij door de Ottomaanse Turken in de periode van 1915 tot 1922 meer dan 1,5 miljoen Armeniërs vermoord zijn. Veel landen en internationale organisaties hebben deze genocide erkend, op grond van gevarieerd en overtuigend bewijsmateriaal. Turkije echter ontkent deze historische waarheid nog steeds.

In de Turkse ontkennings­politiek is politieke manipulatie een belangrijk instrument. Door gebruik te maken van zijn geopolitieke ligging en de nationale veiligheidsbelangen van grote mogendheden belemmert Ankara de universele erkenning van de genocide. Vanwege het Turkse strategische NAVO-bondgenootschap in de strijd tegen het communisme in de Koude Oorlog bleef een Amerikaanse erkenning van de Armeense genocide steeds achterwege.

Machtspolitiek

Na het einde van de Koude Oorlog werd de internationale gemeenschap met een nieuw gevaar geconfronteerd: het radicaal-islamitische terrorisme. Aangezien Turkije voor de VS ook in de strijd tegen terrorisme een belangrijke partner is, gebruikt Ankara zijn geopolitieke positie weer om de Amerikaanse erkenning van de Armeense genocide te blokkeren.

De komst van de nieuwe president van de VS kan echter een nieuw licht op deze kwestie werpen. Tijdens zijn verkiezingscampagne heeft Obama regelmatig en consequent gezegd dat de Armeense genocide een wettenschappelijk feit is en dat Turkije deze historische waarheid moet erkennen. Onder meer tijdens een toespraak op 19 januari 2008 beloofde hij dat hij als president de Armeense genocide zou erkennen en zijn actieve betrokkenheid zou tonen om in de Armeense kwestie rechtvaardigheid te laten zegevieren.

Helaas komen politieke leiders hun beloften in deze door de machtspolitiek beheerste wereld vaak niet na. Ook Obama’s voorganger Bush beloofde destijds als presidentskandidaat dat hij de Armeense genocide zou erkennen. Nationale belangen bleken voor de regering-Bush echter belangrijker.

De vraag is of president Obama een man van zijn woord zal zijn. Dat zal blijken tijdens zijn toespraak op de herdenkingsdag van de Armeense genocide op 24 april. Dan wordt van hem verwacht dat hij een politiek belangrijke stap zal doen door de Armeense massamoorden te omschrijven als genocide. Tijdens zijn bezoek aan Turkije vorige week ontweek hij het woord in zijn toespraak tot het parlement, hoewel hij tegenover journalisten verklaarde dat zijn mening niet is veranderd.

De Armeense genocide heeft de laatste jaren ook op het Europese continent veel aandacht gekregen, vooral in het kader van de onderhandelingen over de Turkse toetreding tot de EU. In de Europese politieke arena wordt momenteel zelfs overwogen de erkenning van de Armeense genocide een van de criteria voor de Turkse toetreding te laten zijn.

Exemplarisch

Sinds kort valt er in de Turkse houding een opmerkelijke verandering waar te nemen. Steeds meer Turkse wetenschappers, schrijvers en politici stellen zich open voor een andere benadering van de Armeense genocide dan een blinde ontkenning ervan. Een belangrijke ontwikkeling hierbij is dat Turkse historicus Taner Akçam in de archieven van het Ottomaanse Rijk bewijsstukken heeft gevonden die de historische waarheid over de Armeense genocide bevestigen.

Tot slot is de genocide door de beschaafde wereld veroordeeld en is deze in strijd met de geest en de doelstellingen van de Verenigde Naties. Het Verdrag inzake de Voorkoming en de Bestraffing van Genocide is een door de internationale gemeenschap erkende rechtsgrondslag bedoeld om de mensheid van de afschuwelijke gesel van genocide te bevrijden. De Armeense massamoorden vallen zonder meer onder het concept van genocide zoals in dit verdrag omschreven. Sterker nog, de auteurs van dit verdrag hebben de Armeense genocide en de Joodse Holocaust als exemplarische feiten gebruikt bij het vaststellen van hun juridische concept van het begrip genocide.

In dit licht heeft de internationale gemeenschap niet alleen een wettelijke, maar ook een morele verplichting om de Armeense genocide universeel te erkennen en de plegers van deze misdaad te veroordelen en te bestraffen. Bij dit alles kan de beloofde erkenning van president Obama ongetwijfeld een doorslaggevende rol spelen.

De auteur is jurist en heeft een studie gepubliceerd over volkenrechtelijke aspecten van de Armeense genocide.