Boekhoudschandalen domineerden het financiële nieuws, met koersverliezen over een breed front als gevolg. Ook het uitblijven van krachtig economisch herstel, dat aanvankelijk wel voor de tweede helft van dit jaar werd verwacht, deed de aandelen weinig goed. De zogeheten sluipkrach zoog dit jaar ruim eenderde van de totale beurswaarde weg.

De verliezen liepen gedurende het jaar flink op en in de herfst bereikte de beurs haar dieptepunt. Op 9 oktober zet de AEX-index zijn laagste dagstand neer met een slot van 291,44 punten. Twee weken eerder, op 24 september, noteert de beursbarometer in de loop van de dag zelfs even 282,79 punten, een stand die sinds december 1996 niet meer op de borden had gestaan.

De gevolgen van de koersval blijven niet beperkt tot de beursvloer. Het consumentenvertrouwen in Nederland keldert, aangewakkerd door de malaise op de beurs, maand na maand en komt op het laagste punt in twintig jaar.

In de pensioensector springen alle lichten op rood. Toezichthouder PVK slaat alarm als eenderde van de bijna duizend pensioenfondsen problemen heeft met de dekkingsgraad, de verhouding tussen de verplichtingen en het vermogen. Bij een AEX-stand van 300 punten staan 300 fondsen samen 23 miljard euro in het rood. Premies moeten fors worden verhoogd en de pensioenuitkeringen worden in sommige gevallen niet of maar voor een deel aan de inflatie aangepast.

De malaise op de beurs wordt in 2002 sterk aangewakkerd door aanhoudende berichten over gesjoemel bij grote bedrijven. De in 2001 bankroet gegane energiegigant Enron krijgt dit jaar een even dubieuze navolger in telecomconcern WorldCom. Het bedrijf sjoemelt voor bijna 4 miljard euro aan kosten weg in de administratie. WorldCom, een van de grootste in de telecomsector, gaat uiteindelijk failliet. De top van het bedrijf wordt opgepakt en zowel justitie als beurstoezichthouder SEC begint een onderzoek naar de malversaties. WorldCom is in de Verenigde Staten de eerste in een rij grote en kleine boekhoudschandalen. Daarnaast zijn er nog legio vermoedens van gerommel bij andere Amerikaanse bedrijven. Al snel moesten meer grote bedrijven openheid geven over hun boekhouding.

Omzetten bleken opgeblazen om kwartaalcijfers extra goed op te poetsen. Op die manier werden argeloze aandeelhouders tevredengesteld en voldeden de fraudeurs aan de verwachtingen van analisten. Die ’financiële waarzeggers’ komen in de VS zelf ook zwaar ter discussie te staan als blijkt dat ze bij zakenbanken hun oordeel soms aanpasten om bedrijven te paaien als klant.

Onder de beursgenoteerde bedrijven zijn het de banken en verzekeraars die door de boekhoudmalaise een flinke veer moeten laten. Ook in Nederland wordt de pijn gevoeld, door onder andere ABN Amro, ING en Aegon. De concerns zien weinig terug van de honderden miljoenen die zij via bedrijfsobligaties hebben uitgeleend aan bedrijven met een boekhouddossier. Maar ook de dalende aandelenkoersen trekken diepe voren bij de ’financials’.

De particuliere belegger heeft zijn bekomst van de beurs en kiest weer voor het veilige sparen. De grootschalige terugtrekkende beweging drukt de koersen verder naar beneden.

Bankverzekeraar Fortis bloedt wel heel erg voor verliezen op de eigen aandelen. Die zakken onder de boekwaarde, waardoor het Belgisch-Nederlandse bedrijf de eerste drie kwartalen verlies lijdt. Ook het aandelenvermogen van ING neemt in rap tempo af. De malaise is zo groot dat zelfs oerbetrouwbare bedrijven in de knel komen. Verzekeraar Aegon geeft voor het eerst in jaren een winstwaarschuwing.

Ook supermarktconcern Ahold verliest zijn status van stabiele belegging. Het bedrijf moet beleggers meermalen teleurstellen, onder meer met een winstwaarschuwing, waarvoor de presentatie van de kwartaalcijfers wordt vervroegd. De in de afgelopen jaren opgebouwde koerswinst brokkelt binnen enkele weken af.

Aan het begin van de zomer lijkt de ict-luchtbel in Nederland definitief te klappen als KPNQwest met veel rumoer bankroet gaat. Het is het eerste AEX-fonds in jaren dat omvalt. Tot grote verbazing van banken en beleggers gaat de glasvezelexploitant binnen een paar maanden over de kop, terwijl kort daarvoor de financiële situatie nog goed leek te zijn. Ook hier steken vermoedens van fraude de kop op, al is daar tot op heden nog niets van bewezen.

Voormalige hoofdfondsen als Versatel en UPC krabbelen iets op door via uitstel van betaling de obligatiehouders onder druk te zetten. Versatel slaagt erin de schuldenlast fors terug te brengen, UPC is daar nog mee bezig.

Onder de belangrijkste fondsen in Amsterdam eindigen slechts twee bedrijven op een hogere koers dan twaalf maanden geleden. Chemieconcern DSM en telecomconcern KPN winnen dit jaar ongeveer 7 procent. DSM manifesteert zich als een witte raaf op het Damrak. Als enige hoofdfonds sluit het chemieconcern voor het tweede opeenvolgende jaar de handel af met een hogere aandelenkoers.

KPN profiteert van de machtswisseling die in het najaar van 2001 wordt doorgevoerd. De nieuwe topman Scheepbouwer saneert met harde hand en brengt de schuld van het bedrijf terug van ruim 20 miljard tot circa 13 miljard euro. Terwijl Europese concurrenten als Deutsche Telekom en France Télécom worstelen met hun schuldenberg, lijkt KPN momenteel een van de gezondste bedrijven in de sector.