Het onderwerp vergeving houdt ds. Van der Kolk -behalve verpleeghuispredikant docent aan onder meer de opleiding sociaal pedagogische hulpverlening van de Christelijke Hogeschool Ede- al lange tijd bezig. Vooral in het protestants-christelijke verpleeghuis De Meent in Veenendaal, waar hij ruim zeven jaar als geestelijk verzorger werkzaam is, stuit hij regelmatig op gebroken relaties. „Het komt nogal eens voor dat kinderen hun ouders niet meer opzoeken, met alle gevolgen van dien.”De predikant maakt het slechts sporadisch mee dat ernstig verstoorde verhoudingen worden hersteld. Hij noemt het voorbeeld van een man die jarenlang in onmin met zijn zoon leefde. In zijn laatste levensfase belde deze vader zijn zoon op met de dringende vraag hem nog eenmaal te bezoeken. „Toen de zoon kwam, was de vader zo blij dat hij zei: „Wat mij betreft is nu alles goed.” Meer woorden waren niet nodig, zo vertelde hij mij later. Het feit dat zijn zoon was gekomen, betekende alles.”

Fouten erkennen
De vraag waarom hij maar weinig voorbeelden van verzoening tussen mensen kent, intrigeert de verpleeghuispredikant. „Vergeving vormt het hart van het christelijk geloof. We leven van vergeving, maar als het op onderlinge vergeving aankomt, blijkt dat we daar niet gemakkelijk toe komen. We zijn vaak hard voor elkaar, onverzoenlijk, vinden dat de ander de eerste stap moet zetten. Het kost ons, ook na ontvangen genade, veel moeite om onze eigen fouten te erkennen en anderen te vergeven.”

Bijbels gezien verbaast de predikant zich daar niet over. Hij wijst onder meer op Lukas 17. „In verband met de vermaning tot vergevingsgezindheid vragen de discipelen aan Jezus: „Heere, vermeerder ons geloof.” Vergeven is voor ons mensen blijkbaar een onmogelijk werk. En altijd is het een kruisweg. We moeten daar niet gemakkelijk over denken, maar tegelijk is het wel Gods eis. Jezus laat ons geen enkele ruimte om elkaar níét te vergeven.”

Het valt de predikant op dat de oproep tot vergeving zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament veelvuldig klinkt, terwijl de Bijbel maar weinig voorbeelden bevat van vergeving tussen mensen onderling. „In Genesis 33 lezen we van een poging tot verzoening tussen Jakob en Ezau, maar daaraan is dan wel de worsteling in Pniël voorafgegaan. Jozef vergeeft zijn broers zonder veel woorden vuil te maken aan wat ze hem hebben aangedaan. Hij had het immers aan God overgegeven. En in het Nieuwe Testament lezen we van Stefanus, die met dezelfde woorden als Christus aan het kruis zijn vervolgers vergeeft. Veel meer voorbeelden zou ik zo niet kunnen noemen.”

Pijn en woede
Hoe kan de weg naar vergeving worden gebaand? Ds. Van der Kolk stelt allereerst begrip te willen tonen voor de slachtoffers. Hij noemt als voorbeeld „kinderen die zich in de opvoeding door hun ouders gekwetst en vernederd hebben gevoeld of zelfs zijn misbruikt. Dat moet niet onder het vloerkleed worden weggemoffeld, maar eerlijk kunnen worden gezegd. De pijn, de gekwetstheid, maar ook de woede over wat je is aangedaan, mag geuit worden. Met de erkenning daarvan begint het.”

Dat betekent volgens de predikant niet dat elke gebeurtenis waardoor iemand beschadigd is altijd uitputtend aan de orde moet komen. „Vroeger zeiden hulpverleners dat je moet praten, praten, praten. Later kwam er meer oog voor dat iedereen hierin zijn eigen weg gaat. Zaken die gebeurd zijn, hoeven niet altijd te worden uitgemolken. Leidend is hierbij voor mij wat het slachtoffer wil. Als dat alle ruimte krijgt, zie je dat het soms tot een doorbraak, tot vergeving komt.”

Voor daders ligt het gevaar op de loer slechts op een oppervlakkige manier om vergeving te vragen. „Wij willen de breuk vaak op het lichtst helen”, zegt ds. Van der Kolk. Hij wijst op ingrijpende gebeurtenissen rond bijvoorbeeld incest. „In zo’n situatie heeft een dader voor mij de rechte gestalte als hij tegen zijn dochter kan zeggen: „Als je me niet kunt vergeven, accepteer ik dat. Dan zal ik dat mijn leven lang moeten dragen. Dat heb ik verdiend.””

Het oprecht erkennen van schuld kan een slachtoffer helpen om tot vergeving te komen, zegt ds. Van der Kolk. Hij wijst op de moeder die afgelopen jaar haar dochter verloor nadat zij van een klimwand viel. „De man die haar dochter had moeten zekeren, heeft vanaf het begin gezegd: „Het is mijn schuld.” Dat hielp die moeder om openlijk te kunnen zeggen: Ik heb hem vergeven.”

Berouw van degene die een ander leed berokkende, is volgens de verpleeghuispredikant doorgaans een noodzakelijke voorwaarde om tot vergeving te komen. „Het is echter goed om te vergeven, ook als daar niet om wordt gevraagd. De Schrift zegt: Waar de Geest des Heeren is, is vrijheid. Als je niet kunt vergeven, ben je niet vrij, maar is datgene wat je is aangedaan je de baas. Dat betekent niet dat vergeving de pijn als vanzelf doet wegsmelten. Ook na vergeving kan een litteken blijven trekken, maar je krijgt wel weer levensruimte.”

Solidair
In het pastoraat wordt in de ogen van ds. Van der Kolk niet altijd op een verantwoorde wijze over vergeving gesproken. Hij weet van situaties waarin „een ouderling of predikant met de hand op het Evangelie een slachtoffer van seksueel misbruik als het ware dwong de dader te vergeven. Dat heb ik nooit goed begrepen. In het pastoraat dien je ten enenmale te voorkomen dat iemand voor de tweede keer slachtoffer wordt. Dat gebeurt als zij -het zijn meestal vrouwen- buiten de orde van de gemeente raakt omdat ze niet wil vergeven.”

In pastorale gesprekken toont ds. Van der Kolk zich allereerst solidair met het slachtoffer. De predikant is weliswaar gericht op vergeving, maar zal iemand er nooit toe „pressen”, zegt hij. „Ik schroom niet te wijzen op wat God van ons vraagt én op de psychische ellende die het gevolg is van verbittering. Maar het moment waarop iemand tot vergeving komt, heb ik niet in de hand. Dat moet van binnenuit komen, of beter: van bovenaf. Uiteindelijk moet Gods Geest het hart neigen om de ander te kunnen vergeven.”

Hij noemt het voorbeeld van een vrouw die haar volwassen dochter verloor. De weduwnaar hertrouwde binnen korte tijd. „De moeder van de gestorven vrouw kon dat niet verkroppen. Dan zie je dat verwijt leidt tot hardheid en hardheid tot bitterheid. Jarenlang werd die vrouw door bitterheid verteerd. God Zelf moest eraan te pas komen om dat van haar af te nemen.”

Het grootste struikelblok op de weg naar vergeving is volgens ds. Van der Kolk het ontbreken van „het goede zicht op wat God in Jezus Christus gedaan heeft en doet. Als wij oprecht berouw tonen en onze schuld belijden, vergeeft God ons. Hij Zelf is daarin onvergelijkelijk. We halen het niet in dat opzicht Zijn beeld te representeren. Daaraan komen we alles tekort.”

Met een verwijzing naar Mattheüs 18:21-25 vraagt de predikant zich af of mensen die zichzelf niet kunnen verloochenen „voldoende zicht hebben op Gods goedheid en vergevingsgezindheid. Bij conflicten hebben we de neiging de ander de schuld te geven. Het zou ons sieren als we wat vaker de minste zouden willen zijn en daarmee het voetspoor van de Meester zouden volgen. Dan licht er iets op van Zijn koninkrijk.”

---

PPT bezint zich op vergeving

De Stichting Psycho Pastorale Toerusting (PPT, voorheen PPH) houdt vandaag in Veenendaal een studiedag over ”vergeving”. Drs. Jan van der Kolk is de hoofdspreker. Onder de titel ”In Uw vergeving wonen wij”, ontleend aan Gezang 322 uit het Liedboek voor de Kerken, spreekt hij over vergeving in Bijbels perspectief.

In diverse seminars wordt het dagthema belicht vanuit onder meer het perspectief van slachtoffer en dader. Ook komen aspecten als mediation en een creatieve verwerking van vergeving aan bod.

De Stichting PPT wil psychopastorale begeleiders (in het verleden veelal aangeduid als klaagmannen en vrouwen) toerusten om hulp te verlenen aan emotioneel beschadigde mensen.

Meer informatie: www.stichtingppt.nl