Een voorbeeld. In NRC Handelsblad van vorige week zaterdag stond een interview met Marnix van Rij, de vroegere voorzitter van het CDA. Hij is fiscalist bij Ernst & Young. Dat bedrijf is een gerenommeerd accountantskantoor en heeft vestigingen in alle belangrijke industrielanden in de wereld. De mensen van dit kantoor kijken in de keuken bij veel toonaangevende bedrijven en weten als geen ander hoe de vlag erbij hangt.Van Rij zegt in dit interview dat ons financiële stelsel op drijfzand was gebaseerd. Hij zegt niet te willen somberen, maar de economie is volgens hem in een vrije val terechtgekomen. In zijn beroepspraktijk ziet hij dat bedrijven die een halfjaar geleden nog draaiden als een tierelier, nu 30 tot 50 procent minder orders krijgen en moeten vechten om te overleven.

Maar hij gaat nog een stapje verder, nog verder dan het Centraal Planbureau. Volgens hem staat zelfs de euro op losse schroeven. Was het tot voor kort een solide munt, nu zijn de waarde van de euro en de positie van Nederland serieus in gevaar. De komende twee tot drie jaar zal dat uitkomen. „Want zo lang gaat deze crisis minimaal duren”, zo vervolgt Van Rij. „Minimaal. Ik wil, nogmaals, absoluut niet de sombermans spelen, maar ik ben van die vrije val behoorlijk geschrokken. Dit is een diepe recessie en het is te hopen dat er geen deflatie optreedt, een algehele waardedaling van bezittingen, want dan kan er een hele nare spiraal ontstaan. Die kan tot faillissementen en een depressie leiden. Dat scenario is veel reëler dan tot nu toe wordt aangenomen. De crisis die nu om zich heen grijpt, is veel ingrijpender dan menigeen denkt.”

Van Rij zegt eigenlijk dat er niet eens zo heel veel moet misgaan of we glijden zo de jaren dertig weer in. Dat is niets minder dan een horrorscenario. Zoals Van Rij zegt, krijgen we dan met deflatie te maken. Onze generatie van na de oorlog kan zich daar niets bij voorstellen, maar we moeten dan denken aan het omgekeerde beeld van nu. Alles wordt steeds goedkoper, wat funest is voor de economie omdat iedereen zijn aankopen uitstelt in de verwachting dat de prijzen nog verder dalen. Dat zou een ramp zijn.

Voordat het angstzweet u uitbreekt, moet ik er wel bij zeggen dat de overheid er volgens Van Rij veel aan kan doen om het niet zo ver te laten komen. Laten we hopen dat Balkenende en de zijnen daarin een gelukkige en wijze hand hebben.

Maar wat hebben kranten en andere publiciteitsmedia hiermee te maken? Wat is het lastige parket waarin zijn verkeren? Wel, door zulke interviews als met Van Rij te publiceren, wordt de kans alleen maar groter dat zulke prognoses uitkomen. Want de lezer, die toch al de rilbibbers heeft gekregen van al die sombere voorspellingen, schrikt zich nu helemaal ongelukkig. Die denkt: Ik houd voorlopig mooi de hand op de knip. De aanschaf van een andere auto stelt hij nog maar een poosje uit, met de boodschappen neemt zij een onsje minder en dat nieuwe bankstel, ach, dat kan ook wel een poosje wachten. En dat is nu net wat we niet moeten hebben. Als iedereen zo redeneert, vliegt de hele economie inderdaad gierend uit de bocht en voor je het weet, tollen we in de gevreesde spiraal omlaag. Selffulfilling prophecy, noemen de Engelsen dat.

Profetie die zichzelf vervult. Maar wat dan? Moeten de media dan maar verzwijgen dat mensen die er verstand van hebben en dicht bij het vuur zitten, deze voorspellingen doen? Dat kan ook niet de bedoeling zijn. Media zouden dan aan zelfcensuur moeten doen en dat is een regelrechte bedreiging voor het vrije woord. Bovendien zal het publiek vroeg of laat in opstand komen omdat het bedot is. Want u betaalde een hoop geld voor uw abonnement en u werd onthouden hoe de situatie er in werkelijkheid voorstaat.

Vandaar dat ik toch maar Van Rij heb geciteerd. U kunt mij dan in ieder geval niet verwijten dat u het niet wist. Maar er kan ter relativering nog wel iets aan worden toegevoegd. Lang geleden had ik een leraar economie die de loftrompet stak over de Engelse econoom Keynes. De Brit bedacht tijdens de depressie van de jaren dertig dat de overheid in tijden van economische neergang heel veel geld in de economie moet pompen. Geld moet rollen, was zijn devies. Sommige landen volgen het advies van Keynes op dit moment letterlijk op. Zij geven iedereen een bonus die kan oplopen tot 500 euro per persoon. Het is de bedoeling dat de burgers dat geld meteen uitgeven, zodat de stagnerende economie weer in beweging komt.

Andere economen zeggen dat het model van Keynes gevaarlijk is. Het enige gevolg zou zijn dat de overheid komende generaties met een torenhoge schuld opzadelt. Zij hangen weer andere theorieën aan. Zo analyseren en voorspellen ze wat af, die economen. De een zegt met Van Rij dat we jarenlang zwarte sneeuw gaan zien, anderen verzekeren met de hand op het hart dat het herstel volgend jaar alweer inzet. Eurocommissaris Kroes zei deze week een topbankier te hebben gesproken die zelfs nu al lichtpuntjes ziet.

Wie het weet mag het zeggen. Ook voor economen geldt kennelijk dat iedere ketter zijn letter heeft. Volgens mij zouden ze zich vooral moeten beperken tot het advies het hoofd koel te houden. Daar komen we het verste mee.