Het verhaal van Michelle Obama is typerend voor de recente geschiedenis van de Afro-Amerikanen. Zes maanden nadat Michelle werd geboren, ondertekende president Lyndon Johnson de Civil Rights Act die onder andere voorzag in een verbod op discriminatie in door de overheid gesubsidieerde huisvesting. Naderhand zouden meer maatregelen volgen om de ongelijkheid tussen blank en zwart terug te dringen.De zwarte bevolking kreeg uitzicht op betere banen en riantere woningen, terwijl de blanke bevolking naar de buitenwijken van de steden vluchtte. Maar de discriminatie bleef bestaan. Michelle Obama groeide op met die kenmerkende combinatie van ongelijkheid en nieuwe kansen. Om uiteindelijk als het ultieme symbool van de zwarte vooruitgang als de eerste zwarte First Lady de geschiedenis in te gaan.

Daaraan ging een lange weg vooraf. Michelle LaVaughn Robinson werd op 17 januari 1964 geboren in het industriegebied van Chicago. Haar overgrootvader was in 1934 uit Georgetown, South Carolina, naar het middenwesten verhuisd. In de vijftig jaar daarna trokken zo’n 7 miljoen zwarten uit zuidelijke staten naar de kansen biedende noordelijke industriegebieden. Alleen al in Chicago kwamen 500.000 Afro-Amerikanen terecht.

Discriminatie
Michelle ging naar de middelbare Whitney Youngschool, een instituut dat zich beijverde om leerlingen van alle mogelijke rassen en buurten in Chicago bij elkaar te brengen. „Mijn ouders hadden niet doorgeleerd, dus ze hadden geen idee van wat er nodig was”, zei Michelle later in een interview, zoals te lezen valt in haar recent in het Nederlands uitgekomen biografie, geschreven door Liza Mundy, journalist bij The Washington Post.

In de zomer van 1981 betrad Michelle de campus van de prestigieuze Princeton universiteit. Dat was al een prestatie op zich, want Afro-Amerikanen vormden in die tijd nog geen 10 procent van de studentenpopulatie. In 1904 liet de toenmalige rector Woodrow Wilson geen twijfel bestaan over het karakter van Princeton: „Aard en traditie van onze alma mater zijn van dien aard dat geen neger zich ooit heeft aangemeld, en het komt me uiterst onwaarschijnlijk voor dat het er in de praktijk ooit van zal komen.”

Het kwam er dus wel van, en Michelle Robinson was een van hen. Niet dat het in die tijd met de discriminatie was gedaan. Liza Mundy verhaalt in haar boek over Catherine Donnelly, een blanke vrouw die samen met Michelle aan Princeton studeerde. „Mam had het niet meer toen ik haar over Michelle vertelde. Ik geneerde me er vreselijk voor.”

Michelle zelf zag haar opvattingen tijdens haar studieperiode veranderen, schreef ze in haar afstudeerscriptie. „In het begin van mijn studie koesterde ik er geen enkele twijfel over dat ik als lid van de zwarte gemeenschap verplichtingen had jegens die gemeenschap, en dat ik alles waarover ik nu beschikte en later zou beschikken voor die gemeenschap zou inzetten. (…) Nu ik aan mijn laatste jaar aan Princeton begin, merk ik dat veel van de doelen die ik nastreef dezelfde zijn als die van mijn blanke jaargenoten: toegelaten worden tot een prestigieuze vervolgopleiding of een goedbetaalde baan bij een succesvol bedrijf.”

Onaantrekkelijke nerd
Die prestigieuze vervolgopleiding kwam er ook: in 1985 begon Michelle Robinson aan een rechtenstudie aan de Harvard universiteit. Drie jaar later sloot ze die opleiding met succes af. Haar ouders schreven een felicitatie in het jaarboek van Harvard, die tekenend is: „We wisten vijftien jaar geleden al dat je het kon, want toen had je ook al altijd het laatste woord.”

Na haar afstuderen ging ze als advocaat aan de slag bij advocatenkantoor Sidley. Liza Mundy haalt in de biografie over Michelle compagnon Mary Hutchings Reed aan. „„Ik was dol op haar”, zegt Reed. Ze beschrijft Michelle als een jonge vrouw die zich stijlvol kleedde en gevoel voor humor had. Ze liet zich niet snel van de wijs brengen door meerderen en wist heel goed wat ze waard was. Ze schrok er niet voor terug het toe te geven als ze iets niet wist.”

Zakelijk en privé wist Michelle Robinson overigens op een strikte manier te scheiden. Soms tot in het extreme toe. Zo wisten haar collega’s in 1991 niet eens dat haar vader Fraser was overleden.

Haar carrière zat flink in de lift toen in 1989 Barack Obama bij Sidley kwam werken. Er deden talloze geruchten de ronde over zijn begaafdheid en welsprekendheid. „Michelle ergerde zich”, aldus Mundy. „Blijkbaar keken mensen ervan op dat een zwarte kennelijk ook goed van de tongriem gesneden kon zijn. Toen ze eenmaal wist hoe hij heette en dat hij op Hawaii was opgegroeid, nam ze aan dat hij een „rare, onaantrekkelijke nerd” was, bekende ze later, en ze mocht hem bij voorbaat al niet.”

Het advocatenkantoor stelde haar echter als begeleider van Barack aan, waardoor ze elkaar noodgedwongen vaak zagen. Binnen korte tijd was hun relatie niet alleen meer zakelijk. Vooral Michelles moeder had aanvankelijk wel enige bedenkingen tegen de omgang van haar dochter met iemand van gemengde afkomst. Maar, gaf ze later toe, „minder dan wanneer hij blank was geweest.”

Ultieme relativering
In 1992 volgde het huwelijk tussen Barack en Michelle. Het stel trouwde in de Trinity United Church of Christ in Chicago. Ds. Jeremiah Wright leidde de trouwdienst. Hij doopte later ook hun dochters, Malia en Sasha. Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen zou Barack Obama afstand van deze voorganger nemen wegens diens dubieuze uitspraken over de Amerikaanse geschiedenis en over de aanslagen van 11 september.

In tegenstelling tot haarzelf had Barack absoluut geen financiële ambities, onthulde Michelle eens in een interview met de Hyde Park Herald. „Toen ik hem leerde kennen had hij geen cent. Het zat er niet in dat hij ooit zou proberen met spullen indruk op me te maken. Zijn garderobe was een zooitje. Hij ziet er goed uit, omdat hij lang en slank is, maar hij geeft niets om kleren. (…) Dus dacht ik bij mezelf: „Deze brother gaat niet voor de centen.” Dus ik moest maar van hem houden omdat het zo’n fatsoenlijke jongen is.”

De fatsoenlijke jongen van toen is sinds kort de eerste zwarte bewoner van het Witte Huis. Velen -zowel in de Verenigde Staten als daarbuiten- bracht Barack Obama de afgelopen anderhalf jaar in vervoering. Zijn verkiezingsoverwinning zorgde voor bijna messiaanse gevoelens bij sommigen.

Michelle Obama is er niet erg van onder de indruk. Tijdens een toespraak in 2007 roemde ze uitgebreid de kwaliteiten van haar echtgenoot. Om vervolgens in een ultieme relativering verder te gaan: „Daarnaast heb je de Barack Obama die bij mij thuis woont. Die vent is stukken minder indrukwekkend. Hij heeft nog steeds problemen met geld uitgeven en zijn vuile sokken gaan nog steeds niet in de wasmand. Hij kan zijn bed nog steeds niet zo goed opmaken als onze dochter Sasha van vijf. Dus het spijt me, maar ik sta nogal te kijken van de hele Barack Obamahype.”

Hoewel Barack Obama voor velen de belichaming van de Amerikaanse zwarte droom is, vraagt het hoogste ambt van de Verenigde Staten ook offers. Niet in het minst van het gezin. Michelle: „Ik schat dat mijn man het afgelopen jaar tien dagen vrij is geweest.”
Dat haar echtgenote politieke ambities had, had Michelle Obama aanvankelijk niet zo in de gaten. In een interview met haar biograaf Liza Mundy vertelde ze twee jaar geleden: „In de tijd dat we met elkaar omgingen, hadden we het niet speciaal over politiek. Het ging meestal over kwesties die in het land speelden.” De kersverse First Lady heeft zelfs eens gezegd dat ze politiek tijdverspilling vond.

Toen eenmaal duidelijk was dat Barack Obama een gooi naar het Amerikaanse presidentschap wilde doen, veranderde de houding van Michelle als bij toverslag. Zij voerde minstens zo intensief campagne als haar echtgenoot. Overigens stelde zij als voorwaarde voor zijn kandidaatstelling dat hij zou stoppen met roken. En dat deed hij.

De slopende verkiezingscampagne eiste een zware tol van het gezin, zo vertelt Liza Mundy in de levensbeschrijving van Michelle. In haar toespraken steekt ze ook niet onder stoelen of banken dat de politieke carrière van haar echtgenoot een zware wissel op haar en de kinderen trekt. „Ik schat dat mijn man het afgelopen jaar tien dagen vrij is geweest.”

Michelle Obama heeft al aangekondigd dat ze de balans tussen werk en gezin tot prioriteit zal verheffen als ze eenmaal in het Witte Huis woont. Niet alleen voor de Obama’s persoonlijk, ze wil zich ook politiek inzetten voor een landelijke verruiming van ouderschapsverlof en mogelijkheden voor ouders om meer thuis te werken.

Ondanks de last die de campagne –en nog meer het presidentschap– met zich meebrengt, steunde Michelle twee jaar geleden Barack in zijn beslissing zich kandidaat te stellen. Ze vindt dat de sociale problemen in de Verenigde Staten snel moeten worden aangepakt. En Barack Obama is daar volgens haar de aangewezen man voor.

„Ze doet ook ander essentieel politiek werk”, analyseert Liza Mundy. „Haar belangrijkste taak is Barack Obama uitleggen. Daar is ze geweldig goed in. De kern van haar taak is hem een menselijk gezicht te geven, hem normaal te maken. „Wie is Barack Obama als vader?” vroeg ze tijdens de voorverkiezingen. „Hoe zit hij in elkaar? Wat voor waarden heeft hij?””

Tegelijkertijd probeert Michelle onrealistische verwachtingen te temperen. Tijdens de campagne voor de senaatsverkiezingen in 2004 hield ze haar gehoor voor dat „Barack geen messias is.” „Dat wil ik in het hele land verkondigen en als ik de kans krijg, zal ik dat doen ook.”

Haar optreden in de verkiezingscampagne had ook nog een ander effect. Door haar smaakvolle kledingkeuze, groeide Michelle Obama langzaam maar zeker uit tot een stijlicoon voor veel Amerikanen. De kledingindustrie is er haar dankbaar voor. „Ze heeft het in zich om te doen wat Jackie Kennedy destijds deed: een nieuwe bewustwording creëren”, aldus ontwerpster Anna Sui deze week in The New York Times. „Ze kan de modewereld een enorme impuls geven – en we hebben alle hulp nodig die we kunnen krijgen.”
De grote vraag is wat voor soort First Lady Michelle Obama zal worden. Haar echtgenoot heeft al gezegd dat hij het Amerikaanse presidentschap dichter bij het volk wil brengen. De geschiedenis laat wat dat betreft een divers palet aan First Ladies zien, variërend van Barbara Bush die zich erg op de achtergrond hield tot Hillary Clinton die als een soort schaduwpresident meeregeerde.

„Een ding staat buiten kijf”, besluit Liza Mundy haar levensbeschrijving over Michelle. „Alleen al door waar ze woont, heeft Michelle Obama het publiek heel wat te bieden. Door haar dochters op te voeden in het Witte Huis in plaats van in hun eigen huis in Hyde Park, geeft ze Amerika een kijkje in de routine van een gewoon, stabiel Afro Amerikaans gezin uit de middenklasse met gewone, stabiele bezigheden.”