Calvijn als bekende Nederlander

Ergens in het eenmalig verschijnende magazine ”Calvijn!” noemt initiatiefnemer Sela(c) (1975) zich een ”hardcore refo”. Wat dat is? Lachend: „In een blad voor zo’n algemeen publiek formuleer je de dingen wat zwart-wit. Ik ben lid van een hervormde gemeente met een Gereformeerde-Bondssignatuur.” De Geneefse reformator is haar van jongs af vertrouwd. „In de kerk wordt vaak uit het werk van Calvijn geciteerd en de ”Institutie” heb ik voor een deel gelezen. Zijn preken ook. Bovendien heb ik op het reformatorische Calvijncollege in Goes gezeten.”

Sela(c), artiestennaam van Liesbeth Goudzwaard-Labeur, trok vorig jaar de aandacht met de installatie ”De brede en de smalle weg” in de Vleeshal van Middelburg, waarmee ze het bevindelijk gereformeerde geloof in rapport met de moderne tijd wilde brengen. „Mensen vroegen toen of ik ook iets ging doen met de herdenking van Calvijns 500e geboortejaar in 2009. Eerder had ik al het idee om een bevindelijk tijdschrift te maken, maar dat is toen niet van de grond gekomen. Het leek me een daarom leuk om een glossy over Calvijn te ontwerpen.”

Waarom juist een glossy? Past Calvijn in het rijtje bekende Nederlanders aan wie ook zo’n personalitymagazine is gewijd, zoals de historicus Maarten van Rossem, televisiester Linda de Mol en cabaretier Youp van ’t Hek? „Calvijn was in zijn tijd heel trendy. Hij maakte bijvoorbeeld volop gebruik van de boekdrukkunst, die toen nog maar net was uitgevonden. Ik zocht daarom naar een hedendaagse manier om hem als ’bekende Nederlander’ aandacht te geven. Dat is de glossy geworden.”

Calvijn is meer de man van het woord, niet van het beeld. „’t Mooiste zou natuurlijk zijn om Calvijn alleen met woorden te herdenken, maar we leven nu eenmaal in een beeldcultuur. Bovendien wilde ik ook het calvinisme zoals dat heden ten dage bestaat belichten, op een eigentijdse manier, in een bonte verzameling van meningen. Trouwens, Calvijn was niet tegen kunst. Hij heeft daar heel mooie dingen over geschreven.”

Zoals Calvijn met een voetbalshawl om? „Ik vond het interessant om erachter te komen hoe Nederlanders anno 2009 tegen Calvijn aankijken. Daarom heb ik mensen met heel verschillende achtergronden benaderd om een bijdrage aan het blad te leveren: cabarettier Freek de Jonge, zangeres Wende Snijders, priester Antoine Bodar, historicus Fred van Lieburg. Graag had ik ook de nieuwe burgemeester van Rotterdam, Aboutaleb, langs de calvinistische meetlat gelegd, maar dat is jammer genoeg niet gelukt.

Door Calvijn een voetbalshawl om te doen maak ik duidelijk dat hij van ons allemaal is. Zo gaan Nederlanders immers met hun nationale ’helden’ om. Vaak is er sprake van een hype. Ik ben dit project heel open in gegaan. Van tevoren wist ik, net als bij een kunstwerk, niet wat het eindresultaat zou zijn. Het zou best kunnen dat ik mensen met bepaalde afbeeldingen pijn doe. Ik stel mezelf daarom de vraag hoe vrij ik als kunstenaar ben.”

Calvijn is niet bijzonder populair bij de doorsnee-Nederlander. „Het is me opgevallen dat het beeld dat wij zelf van Calvijn hebben radicaal verschilt van dat van buitenstaanders. De laatsten kennen vaak alleen zijn onhebbelijkheden en negatieve kanten. Dat verbaast me. Voor dit project heb ik me verder verdiept in Calvijns leven en werk. Als je dat doet, ontdekt je wat een boeiende persoon hij was. Ik moet wel zeggen dat dit concept heel ontwapenend heeft gewerkt. Zowel de echte Calvijnfans als mensen die niet zo veel met Calvijn hebben reageerden enthousiast op de vraag om mee te werken aan dit blad.”

Is Calvijn niet al te gretig als man van deze tijd weergegeven? Zullen lezers van Calvijn! zich niet bekocht voelen als ze vervolgens kennismaken met het eigenlijke werk van de reformator? „Ik heb geprobeerd Calvijn zo veel mogelijk recht te doen en zijn gedachtegoed onverhuld weer te geven. De historici Fred van Lieburg en John Exalto hebben kritisch meegekeken of ik niet ergens over de schreef ging. Van Lieburg stelde een curriculum van Calvijn en een canon van het Nederlands calvinisme samen waarin hij de dingen bij de naam noemt. En op onze website kunnen mensen een preek van Calvijn downloaden. Aan de andere kant is het zo dat Calvijns opvattingen in eigen kring soms een negatieve lading kregen. Herman Selderhuis maakt bijvoorbeeld duidelijk dat Calvijn met de leer van de predestinatie de mensen niet wilde afschrikken maar juist geruststellen.”

Wat betekent Calvijn voor uzelf? „Ik heb deze glossy gemaakt uit persoonlijke noodzaak. Calvijn is een bekende persoonlijkheid die veel voor Nederland heeft betekend. Het is tof om iets voor hem terug te doen. Tijdens het maken heb ik me regelmatig afgevraagd waar het Calvijn nu eigenlijk om ging. Wat waren zijn bedoelingen met de Reformatie? Wat is de essentie van zijn boodschap geweest en houden we ons tegenwoordig niet te veel bezig met de franje? Zitten we nog wel op het spoor van Calvijn of leven we vooral voor onszelf? Ik heb daar geen antwoorden op. Ik ben iemand van de vragen, niet van de antwoorden.”

Wat hoopt u met dit magazine te bereiken? „Het gaat om een heel nieuw product. Ik hoop dat de lezers er onbevangen naar zullen kijken. Als ze iets verwachten dat overeenkomt met dat wat ze gewoon zijn, reageren ze misschien afwijzend. Laten we niet egoïstisch zijn en Calvijn niet alleen voor onszelf opeisen.” _______________________________________

Met modern sausje overgoten

De term ”calvinisme” zal bij velen bekend zijn maar wat deze geestesstroming inhoudt, is minder duidelijk. De nieuwe glossy ”Calvijn!” probeert daar iets aan te doen en wil vooral zicht bieden op het Nederlandse calvinisme. Een prijzenswaardig initiatief dat helaas niet helemaal geslaagd genoemd kan worden.

Zeker, men streeft er naar om Calvijn zelf „onopgepoetst weer te geven” en ook „zonder make-up”, maar waarom wordt hij vervolgens om hem toegankelijker te maken voor een hedendaags publiek op een afbeelding weergegeven getooid met een oranje ”Hup-Hollandvoetbalsjaal”? Dat begrijp ik dan weer niet. En niet alleen de illustraties, ook de teksten worden met een modern sausje overgoten. „Ik werk me letterlijk kapot,” zo laat het fictieve interview hem zeggen - waarom niet gewoon: „Ik verteer in de dienst van God”?

Is het desondanks door de glossy toch mogelijk om een verantwoord beeld te krijgen van de reformator, wat betreft het Nederlandse calvinisme komt de lezer (en de kijker) er bekaaider af. Merkwaardig is het dat een aantal beschrijvingen in uiterlijkheden verzandt. Er wordt stilgestaan bij de wortels van de calvinistische levenshouding en bij belangrijke gebeurtenissen, maar zelden ontstijgen de typeringen aan een vage sociologische terminologie. De enige die dieper graaft en weet heeft van fundamentele zaken die inherent zijn aan het (Nederlandse) calvinisme blijkt de rooms-katholieke priester Antoine Bodar te zijn, die, hoewel niet eensgeestes, heel zinnige zaken zegt.

Ben ik dan teleurgesteld in deze glossy ”Calvijn!”? Nee, want hij brengt de reformator (opnieuw) onder de aandacht van een breder publiek. Daarbij wordt dankzij dit tijdschrift -hoewel het tekortschiet in de weergave van de wezenlijke motieven van het Nederlandse calvinisme- weer eens duidelijk hoe nodig het is dat daar een diepgaande, vooral theologische, bezinning over op gang komt. En dat is winst! Dr. H. Florijn, kerkhistoricus

_______________________________________ Kunst als spiegel voor calvinisten

Met een knipoog naar Warhol, die met zijn zeefdrukseries de groten der aarde tot populair gemeengoed maakte, prijkt op de voorkant van het omslag in full colour het portret van de reformator. „Calvijn is van ons allemaal!”

Het is bekend dat Sela(c) op velerlei manier in haar kunstprojecten refereert aan haar reformatorische roots. In haar vaandel heeft ze de woorden droefgeestig en wankelmoedig geschreven.

De voorkant van het omslag van de glossy ”Calvijn!” straalt dit credo nu in ieder geval niet uit! Een sober doch stoer lettertype, een uitroepteken. Het lijkt een serieuze poging om alle karikaturen die men van het calvinisme gemaakt heeft van tafel te vegen.

Het is natuurlijk kunst eigen om te prikkelen, grenzen te verkennen en deze waar nodig te verleggen. Maar het is wel balanceren op een flinterdun koord. Uiterst kwetsbaar!

Echt link wordt het als we de omslag in zijn geheel bekijken. Dus als tweeluik. Het pendant toont een reformatorische kerkdienst als sluitstuk. Met veel ”Schwung” in waterverf gepenseeld.

Onder een immense kroonluchter met uitgedoofde kaarsen zitten de mensen samengepakt in kerkbanken diep weggedoken onder hoed en kraag. De goegemeente verderop vult de ruimte als onder een golvend wollen dek in nachtelijk blauw. Buiten plenst het licht langs grote kleurloze ramen. Het zijn er maar enkelen die iets vertonen van een innerlijk.

Een oude vrouw leest in haar Bijbel en een meisje op de voorste bank zit omgedraaid. Haar moeder verroert geen vin, maar de stuurse blik verraadt dat ze haar kind nauwlettend in de gaten houdt. Het kind heeft twee andere meiden in de smiezen die zich kennelijk niet zo voelen passen in dit gareel. Je zit erop te wachten. Straks zal het kind zich omdraaien en blèren: „Ma… hullie hebben geen hoed op!”

Het hedendaags beleven van het Nederlands calvinistisch gedachtegoed! Een karikatuur? Nee bittere ernst! Kunst spiegelt. Bij dit kunstproject dringt de vraag zich op: Zijn we nu met dit gedachtegoed bezet of zijn we alleen van de karikaturen bezeten? Arie van der Spek, kunstenaar.

Calvijn als bekende Nederlander

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?