Zalm stelt zich beschikbaar als de liberale kandidaat voor het premierschap, zo liet hij zaterdag op het VVD-congres in Noordwijkerhout weten. Dat is echter niet meer dan een loos gebaar. De kans dat zijn partij in het kabinet komt en een vice-premier mag leveren, neemt met de dag af.Hoewel veel gefrustreerde kiezers de LPF de rug toekeren, profiteert de VVD nauwelijks van het fiasco van deze partij. In de laatste peilingen stond de VVD slechts iets hoger dan de zeer teleurstellende verkiezingsuitslag van mei.

Dat maakt een coalitie van CDA en VVD onzeker. En aangezien paars voorlopig is afgezworen, heeft de VVD geen alternatieven. Tenzij men ervoor voelt een kleine partij (LPF, D66 of ChristenUnie) als derde coalitiepartner binnen te halen.

Met de LPF hebben CDA en VVD echter slechte ervaringen. Ook al zal de nieuwe LPF-fractie homogener zijn dan de vorige, dan nog is het onzeker wat men aan haar heeft. Nawijn, de nieuwe politieke leider, heeft zich laten kennen als iemand die gemakkelijk wat roept en dat vervolgens weer snel terugneemt als het te veel ophef veroorzaakt.

Toch heeft Balkenende de LPF nog niet publiekelijk afgeschreven. Ook bij de vorige verkiezingen hield hij de deur naar Fortuyn open. Er was toen tussen beiden zelfs een stilzwijgende afspraak om de aanvallen vooral op paars te richten en elkaar niet zwart te maken.

D66 dreigt bij de komende verkiezingen nog verder weg te zakken. Nu paars uit de mode is, heeft de partij haar functie als bruggenbouwer tussen PvdA en VVD verloren. De animo om een coalitie tussen CDA en VVD mogelijk te maken, is nog niet groot.

Een aantal zaken waar de achterban erg voor was (euthanasie en het homohuwelijk) zijn gerealiseerd. Andere typische D66-punten, zoals de gekozen burgemeester, worden inmiddels ook door andere partijen onderschreven.

De ChristenUnie was er in de vorige verkiezingscampagne erg op gebrand als potentiële regeringsfractie erkend te worden. Maar daarbij keek men toch vooral naar links. Minister Hoogervorst noemde de ChristenUnie onlangs „zo links als de neten” om duidelijk te maken dat hij er niets voor voelde om die partij binnen te halen als versterking van de CDA/VVD-coalitie.

Inmiddels is men er bij de ChristenUnie ook achter dat men de vorige keer een te grote broek heeft aangetrokken. Daarnaast zit men met het probleem dat de gereformeerde Balkenende veel sympathie geniet bij de eigen achterban, maar dat het regeringsprogram dat hij in samenwerking met VVD en LPF wilde uitvoeren op allerlei punten botst met de opstelling van de ChristenUnie.

„Links als de neten” is zwaar overdreven, afgezien nog van het niveau van een dergelijke uitspraak. Het valt echter niet te ontkennen dat sinds Van Dijke zijn entree maakte op het Binnenhof, de politieke kleur van de RPF en later van de ChristenUnie anders is geworden dan in de tijd van Leerling en Jongeling.

Duidelijk is ook dat het voor CDA en VVD niet aantrekkelijk is om afhankelijk te worden van een kleine coalitiepartner. Die heeft dan immers onevenredig veel invloed. Dat geldt ook voor het geval een coalitie van PvdA en CDA aangevuld zou worden met D66 of de ChristenUnie.

Dat alles maakt het politieke perspectief van de komende jaren er niet duidelijker op. Voorlopig heeft het CDA een sterke positie in het politieke midden. Balkenende wil graag door als premier. Zijn tactiek is erop gericht de handen vrij te houden.

In ieder geval maakt hij aanzienlijk meer kans op het premierschap dan Zalm. Daar kan ook de Somalische Ayaan Hirsi Ali, die zaterdag op het partijcongres als de nieuwe aanwinst van de VVD gepresenteerd werd, niets aan veranderen.