Dat Amsterdam een rijk kerkelijk verleden heeft, is tot op de dag van vandaag zichtbaar in het stadsbeeld. Hier de Nieuwe Kerk, ginds de Ronde Lutherse Kerk aan de Singel. Iets verderop de wieg van Luthers Amsterdam: de Oude Lutherse Kerk. Pal tegenover die kerk staan gebroederlijk naast elkaar de rooms-katholieke Krijtberg en de kerk van de doopsgezinde gemeente. „Ja, het was hier wat, in de zestiende en zeventiende eeuw”, mompelt koster Jansen. Vanmiddag wordt het kinderkerstfeest gevierd in ’zijn’ kerk, maar zo gauw het hek rond de kerk opengaat, dringen nieuwsgierige toeristen op. En het valt voor een rechtgeaarde koster nu eenmaal niet mee mensen de toegang tot de kerk te beletten.Vanbuiten ziet de Oude Lutherse Kerk er niet eens zo duidelijk als een kerk uit. Dat heeft alles te maken met de politieke verhoudingen in 1633, het jaar waarin de kerk op eerste kerstdag in gebruik werd genomen. „De gereformeerde stadsbestuurders vonden dat een Lutherse kerk niet te veel mocht opvallen”, vertelt Jansen.

Een toren heeft het gebouw dus niet. En wie vanaf de Spuistraat aan komt lopen, ziet een zijgevel die eruitziet alsof er een aantal pakhuizen aan elkaar zijn vastgebouwd. En dat was ook precies de bedoeling. De zijgevel moest bestaan uit zeven afzonderlijke pakhuisgevels.

Maar achter die pakhuismuurtjes staat een kerk van wereldklasse. Jansen houdt zijn hand op de klink van de deur die naar de kerkzaal leidt. „Ooit zaten er op zondagen in deze kerk maar liefst 3000 kerkgangers”, zegt hij zacht.

Het interieur van de kerk lijkt verdacht veel op een operagebouw. Een begane grond, aan de zijkanten boven elkaar twee verdiepingen met galerijen en achter in de kerk zelfs galerijen over drie verdiepingen. „Helemaal bovenin zaten de weeshuiskinderen. Dat noemden ze de fluistergalerij”, weet Jansen.

Het gebouw overweldigt. Door zijn afmetingen, maar tegelijk ook door zijn knusheid. Je zou zo op het eerste gezicht absoluut niet zeggen dat dit gebouw ooit 3000 kerkgangers bevatte.

Mocht het pand tijdens de bouw vanbuiten dan niet op een gereformeerde kerk lijken, de inrichting is tot op de dag van vandaag zeer gereformeerd. De kansel uit 1640 staat volledig centraal. Boven de preekstoel hangt het imposante orgel dat in 1886 werd gebouwd door J. Frederik Witte van de firma Batz & Co. De ruimte wordt overspannen door drie houten, blauw geschilderde gewelven.

Sinds 1961 huurt de Universiteit van Amsterdam doordeweeks de kerk en de bijgebouwen. Een slimme zet van de lutherse gemeente, want daardoor kon het gebouw de afgelopen decennia toch als kerk in gebruik blijven. Voor de Ronde Lutherse Kerk werd eenzelfde soort constructie gevonden. Koster Jansen: „Ook dat gebouw is nog eigendom van de lutherse gemeente, maar wordt verder door het renaissancehotel gebruikt als congresruimte.”

Iedere zondag wordt er in de Oude Lutherse Kerk nog een dienst gehouden om 10.30 uur. De opkomst? Jansen draait wat met zijn handen voor de getallen komen. „Dat varieert van 50 tot 150.” Tijdens de diensten rond de kerstdagen zijn het er honderden. „Maar we hoeven hier geen toegangskaarten uit te geven zoals in andere kerken wel gebeurt”, concludeert hij met een zweem van spijt in z’n stem.

Donderdag zal de opkomst vanwege de viering van het 375-jarig bestaan van het gebouw zeker niet minder zijn dan andere jaren op eerste kerstdag. De kerkenraad van de Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam zal in deze dienst ook een jubileumpenning presenteren.