Alarm
De laatste weken van het jaar lenen zich goed voor het opmaken van de balans. Oudejaarsbijlagen bij kranten, verkiezingen van de Politicus, het Woord of het Boek van het Jaar, of het verloop van beurskoersen in 2008. Wat in al die overzichten ontbreekt, is een opsomming van de kerkgebouwen die dit jaar in gebruik zijn genomen. Een vluchtige inventarisatie in de rubriek Grondvlak in deze krant leert dat in 2008 achttien kerkelijke gemeenten een nieuw gebouw betrokken.
Opvallend. Want 2008 is ook het Jaar van het Religieus Erfgoed. In januari luidde de gelijknamige stichting de noodklok vanwege de vele kerkgebouwen die binnenkort gesloopt moeten worden. De situatie is inderdaad alarmerend, zo bleek twee weken geleden. Uit een gezamenlijke inventarisatie bleek dat de Protestantse Kerk in Nederland en de Rooms-Katholieke Kerk de komende tien jaar zo’n duizend kerkdeuren definitief zullen sluiten. Dat betekent dat er elke week twee kerkgebouwen dicht zullen gaan. Reden genoeg om alarm te slaan.Bij de slotmanifestatie van het Jaar van het Religieus Erfgoed, afgelopen donderdag, is een mooi boekwerk gepresenteerd met de pretentieuze titel, in gebiedende wijs: ”Geloof in de toekomst!” De hoogleraar bestuurskunde die dit strategische plan samenstelde, stelt dat veel kerkgebouwen overeind zouden kunnen blijven door ze een nevenfunctie te geven. De inzet van vrijwilligers is daarbij van groot belang, maar er zal ook een nationaal fonds moeten komen. Het kabinet moet de belofte in het coalitieakkoord waarmaken en zorg dragen voor „behoud van (religieus-)cultureel erfgoed.”
Wie aan het eind van 2008 de balans voor het religieus erfgoed opmaakt, mag zeker dankbaar zijn voor de aandacht die het thema heeft gekregen. Of die in de komende jaren ook verzilverd kan worden, is nog de vraag. Naar schatting vergt het 100 miljoen euro per jaar om te voorkomen dat een groot deel van die duizend kerken ten prooi valt aan de slopershamer. De verantwoordelijke minister, Plasterk, houdt de hand echter nog op de knip.
Het boekwerk dat de minister is aangeboden, bevat ook een analyse van de oorzaak van al die leegstaande kerken. Het zijn de bekende kwesties: ontkerkelijking, verstedelijking, de multiculturele samenleving, vergrijzing en secularisatie. Het bijbehorende advies komt echter niet verder dan de hoop dat het religieus bewustzijn de komende jaren weer toeneemt. Om de kerkelijke leegloop te stuiten, is meer nodig dan geld.
Toch ligt ook hier een overheidstaak. De koning die 28 eeuwen geleden regeerde over de stad Ninevé kan daarbij tot voorbeeld dienen. De korte preek van een profeet alarmeerde hem en leidde tot een algemene bekering. Laat niemand zeggen dat dat nu onmogelijk is. Zou God niet opnieuw vensters in de hemel kunnen maken?
Een kerkgebouw is weliswaar niet de eerste vereiste. Vraag dat maar aan christenen in China of Noord-Korea. Maar als die kerkgebouwen er toch al staan, is het jammer om ze massaal te slopen. En al zouden ze onverhoopt overbodig blijken, laat ze dan desnoods eroderen tot een versteend protest tegen onze onbekeerlijkheid. Als gestolde herinnering aan vergane glorie. Als monumentale vingers, wijzend naar een hemel die eens openging.
