Als de postmoderne spiritualiteit een aparte godsdienst zou zijn, zou het in Nederland wellicht de godsdienst met de meeste aanhangers zijn. Het is een geloof dat mensen zelf in elkaar knutselen. Een godsdienstigheid die vooral door sfeer en stemmingen wordt bepaald en niet door dogma’s of belijdenissen. Godsdienst is er dan vooral om kleur te geven aan het dagelijks leven, dat zo afgestompt en ordinair kan zijn; om de wereld met andere ogen te bekijken. Postmoderne spiritualiteit kan sprookjesachtige trekken krijgen. Godsdienst kan ook worden gebruikt om deze wereld even te ontvluchten. Om geborgenheid te vinden.Omdat velen nog wel met het christelijk geloof zijn opgegroeid, kunnen de gebeden en de liederen de geborgenheid bieden die men zoekt. Zolang het niet te dogmatisch is, kunnen velen ermee uit de voeten. Over het algemeen speelt deze spiritualiteit zich echter buiten de kerk en de kerkelijke traditie af. De postmoderne spiritualiteit heeft slechts incidenteel met de kerk te maken. Mensen zoeken alleen bij bijzondere gelegenheden (doop, huwelijk, begrafenis) de kerk op. Het kerstfeest is een van de weinige momenten waarop er een raakvlak is tussen de postmoderne spiritualiteit en de kerkelijke traditie.

Carols
Omdat het kerstfeest in een donker jaargetijde valt, kunnen mensen dit feest met veel sfeer omringen. Een feest waarin mensen op zoek zijn naar geborgenheid in het hier en nu; te midden van een gure wereld. Daarom bezoeken velen ook de kerk: om even uit deze wereld te zijn in een andere wereld; om deze wereld even te ontvluchten. Men komt naar de kerk voor het zingen van traditionele kerstliedjes of christmas carols. De kerkbezoekers wil graag de bekende verhalen over de geboorte van het kindje Jezus horen en de sfeer, de liederen en verhalen van vroeger opsnuiven.

Het kerstfeest is dan ook een feest van de nostalgie: de liedjes van vroeger, kitscherige aankleding van het huis, glühwein, chocolademelk in huis. De nostalgische sfeer geeft geborgenheid. De tijd staat enkele dagen stil. Er treden ook figuren op waaraan mensen anders weinig denken: het kindje Jezus, engelen, herders. De tijd van Kerst is daarom een onwerkelijke periode, een droomwereld.

Postmoderne spiritualiteit kan goed zonder de kerk. Mensen kunnen ook thuis de beschutting opzoeken. Het eigen huis wordt omgetoverd in een andere wereld: een sprookjeswereld die bij de tijd van Kerst past. Met een term van de godsdienstsociologen zou het eigen huis in deze kersttijd getypeerd kunnen worden als „een privékathedraal voor de geïndividualiseerde godsdienst.”

Kerk
Het is voor de kerk niet gemakkelijk om hiermee om te gaan. Het kerstfeest is een van de weinige momenten van het jaar dat het christelijk geloof nog raakvlak heeft met de samenleving. Het is een van de weinige perioden in het jaar waarin niet-kerkelijken behoefte hebben aan kerkgang. Kiezen we in de kerk voor de sfeer of voor de boodschap? Wanneer de nostalgie overheerst, kan het kerstfeest verstarren. Wanneer Kerst te weinig met sfeer te maken heeft, komen er weinig randkerkelijken in de kerk. Dan vieren zij thuis kerstfeest. Desnoods voor de tv. Ligt de nadruk op sfeer, dan kan de boodschap ondersneeuwen.

Wie alleen met Kerst naar de kerk komt, komt voor het geboren Kerstkind; niet voor de gekruisigde Christus. Hij komt naar de kerk voor de aanraking van deze wereld door het goddelijke, niet voor de verzoening door Christus. Hij komt naar de kerk om even deze wereld te ontvluchten in een sprookjeswereld, niet om de toevlucht te zoeken bij het kruis.

Aansluiten
Het is goed mogelijk om met behulp van het kerstevangelie aan te sluiten bij de sfeer. Verkondigers moeten op zoek naar een ingang in deze postchristelijke cultuur. Het kerstevangelie heeft immers een adres: u is heden geboren de Zaligmaker. Zowel de herders als de wijzen gingen zonder veel voorkennis op weg om deze Koning te aanbidden. Daarom kunnen de wijzen en de herders voor alle kerkgangers een voorbeeld zijn. In ieder geval is het niet verstandig om uitsluitend negatief te doen over de huidige sfeerreligie. Want daarmee gaan kerk en samenleving nog verder uit elkaar.

Tegelijkertijd zit het kerstevangelie vol met thema’s die de sfeer ontstijgen: zonde, oordeel, redding, verzoening. En dat is maar goed ook. Mensen hebben immers in deze tijd ook behoefte aan inhoud en reflectie. Elk evangelie, dus ook het kerstevangelie, biedt die mogelijkheid. Godskennis en zelfkennis kunnen immers niet zonder elkaar. Dat kan een goede ingang zijn om het enige nodige te verkondigen: de Zaligmaker der wereld.

De auteur is predikant van de hervormde gemeenten Ilpendam en Watergang in Noord-Holland.