Marktdenken verwaarloost de ziel van de zorg, stelt dr. R. Seldenrijk (RD van 11 december). In een omgeving waar de relatie tussen behandelaar en patiënt centraal staat, is het spreken in termen van ”producten” en ”klanten” volgens hem schadelijk.Wij beamen dat de gezondheidszorg lang niet alle kenmerken van een markt vertoond. Bij complexe zorg bijvoorbeeld, waar een patiënt tegelijk bij verschillende artsen onder behandeling is en behalve dat hij klachten aan hart en longen heeft ook nog voor andere klachten bij de neuroloog loopt, moet de term ”product” inderdaad gerelativeerd worden. Maar betekent dit dat marktprincipes in de zorg helemaal niet nuttig kunnen zijn?

Ziekenhuizen staan er in het algemeen steeds beter voor, zo blijkt uit het onderzoek dat genoemd wordt in het artikel (RD van 5 december) waarop Seldenrijk reageert. Op financieel, operationeel en kwalitatief gebied gaat het beter dan de afgelopen jaren. De overheid heeft sinds minister Hoogervorst duidelijk ingezet op meer marktwerking. Hoe hoger de behoeftebevrediging van de consument, hoe meer die bereid is te betalen, hoe hoger de winstmarge.

Zo werkt althans de gewone commerciële markt. Het is dan ook niet vreemd dat commerciële partijen als investeringsmaatschappijen van de marktwerking in de zorg gebruik willen maken om winstoptimalisatie na te streven. De overheid wil echter via marktwerking kostenreductie en kwaliteitsbevordering in de zorg realiseren, een hogere winstmarge is niet het streven.

Toegevoegde waarde
Iedere zorgaanbieder, ook degene die zinnige zorg wil leveren (met een sociale en een zingevende component) is gebonden aan de huidige spelregels van markt en financiering. Dat vraagt om sterk ondernemerschap. Stellen dat we daarmee Mercurius’ terrein van handel en dieven betreden, doet geen recht aan de inspanningen die honderden zorginstellingen, ook in het huidige marktklimaat, dagelijks leveren.

Gespecialiseerde ziekenhuizen kunnen een hogere kwaliteit leveren en goedkoper werken, zo stellen de onderzoekers in het genoemde artikel. Prijs- en kwaliteitsconcurrentie stimuleert deze specialisatietendens en stimuleert om de beste te zijn in de specialisatie. Managementdeskundige prof. Michael Porter pleit naar aanleiding van de situatie in de Amerikaanse gezondheidszorg voor concurrentie op ”patiëntwaarde”. Niet de kostprijsdaling, maar de toegevoegde waarde voor de patiënt moet het uitgangspunt vormen.

Ook hij pleit voor specialisatie, waarbij zorgaanbieders zich moeten richten op de hele zorgketen voor een bepaalde aandoening (zoals een orthopedische kliniek zich niet alleen richt op knieoperaties, maar ook op het voorkomen van slijtage en revalidatie na een behandeling of de ontwikkeling van een oogzorgnetwerk tussen opticiens, optometristen, oogartsen in ziekenhuizen en andere zorgaanbieders).

Momenteel ontbreekt de relatie tussen prijs en kwaliteit bijna geheel in de zorgsector. Er is nog maar zeer sporadisch inzicht in de relatie tussen kostenvermindering en kwaliteitsverbetering, laat staan een volledig inzicht in de ”best practices” per ziektebeeld. Innovaties die tot een verdere verbetering van de zorg kunnen leiden en daarmee de patiëntwaarde verhogen, moeten naar Porters mening echter sterk worden beloond.

Innovatie
Zorginnovatie is alleen mogelijk wanneer het financieringssysteem veranderingen in de zorgverlening stimuleert. Ook de veranderingen die voortkomen uit bezieling en passie en die door de patiënt en familie hogelijk gewaardeerd worden.

Dat vraagt aanpassingen in het systeem. Het huidige hybride financieringsstelsel is een combinatie van het oude budgetsysteem -”Noord-Korea aan de Maas”- voor het ene deel en gereguleerde marktwerking voor het andere deel van de zorg. Er zou in dit systeem ruimte moeten komen om de kosten van innovatie te verdisconteren in de verkoopsprijs.

Een andere mogelijkheid is het instellen van een innovatiefonds ter stimulering en verspreiding van vernieuwingen die de kwaliteit verbeteren. Met zo’n fonds kunnen innoverende ziekenhuizen worden bevoordeeld ten opzichte van de trendvolgers. Het in april gelanceerde Zorginnovatieplatform zou daarbij een belangrijke rol kunnen spelen.

Bezielende zorg en gepassioneerd ondernemerschap zijn essentieel voor de zorgverbetering. Het is aan politici, beleidsmakers en zorgverzekeraars om door gerichte financiële prikkels daartoe de ruimte te scheppen.

De auteurs zijn als beleidsadviseur/onderzoeker respectievelijk financieel directeur verbonden aan Het Oogziekenhuis Rotterdam.