Wat doe je als kerkenraad wanneer jongeren afhaken of zich aansluiten bij een evangelische gemeente? Wat doe je als ouders wanneer een van de kinderen zich niet meer thuis voelt onder de prediking en liever opwekkingsbijeenkomsten bijwoont? Wat doe je als een groep gemeenteleden per brief pleit voor het zingen van meer vrije liederen, het liefst met begeleiding door een band? Wat doe je als allerlei mensen de kerk onaantrekkelijk en ouderwets vinden? Beweeg je een beetje mee? Draai je de liturgische duimschroef aan? Verzin je een polderoplossing, een beetje de kool en de geit sparen? Zomaar wat actuele vragen die in de gereformeerde gezindte in toenemende mate op het ambtelijke en ouderlijke bordje terechtkomen.Gary Gilley, sinds 1975 voorganger van Southern View Chapel in Springfield, Illinois, in de Verenigde Staten, levert in ”Marktdenken in de kerk” één groot pleidooi om níét mee te bewegen. Hij werpt een dam op tegen wat hij noemt „de uitverkoop van het evangelie.” Hij verzet zich tegen aanpassingen in de boodschap of de liturgie en zet grote vraagtekens bij de spectaculaire groei van megakerken als Willow Creek en Saddleback en bij de impact van hun leiders, zoals Bill Hybels en Rick Warren.

Gilley signaleert drie concrete gevaren voor de kerk: entertainment, marketing en populaire psychologie. De achterliggende gedachte is: als we de mensen maar zo ver kunnen krijgen dat ze ons sympathiek vinden, dan zullen ze Christus als Verlosser aanvaarden. Vandaar emotionele oproepen in plaats van inhoudsvolle prediking, sensatie in plaats van innerlijke overtuiging, het vervullen van menselijke behoeften in plaats van verkondiging van de verzoening, zonde als gebrek in plaats van opstand enzovoorts. Maar ondertussen, zegt Gilley, bouwt men de gemeente op het verkeerde fundament, met de verkeerde boodschap en met een verkeerd idee over de eredienst.

Onthutsend
Zijn felle pleidooi is terecht en actueel. De hervormde theoloog O. Noordmans waarschuwde in de dertiger jaren van de vorige eeuw reeds tegen Amerikaanse methoden die het rumoer der wereld na-apen of zelfs overtroeven. Wij gaan dan Christus Zelf, Wie alle macht gegeven is in hemel en op aarde, helpen in plaats van dat Hij door ons werkt. Deze daadkracht is het laatste wat de kerk is toe te wensen, zei Noordmans terecht.

Gilley’s boek laat met vele voorbeelden zien waar dit allemaal toe leidt en hoe gemakkelijk je afdrijft van de Bijbelse boodschap. En dat is toch wel vrij onthutsend. Het is een vlot geschreven boekje. Je leest het gemakkelijk in een avondje uit. Maar halverwege de 172 bladzijden weet je het eigenlijk wel en wordt het een beetje vervelend; veel citaatjes, veel herhaling en aan het eind een vreemde appendix over het bekeringsbegrip, die weinig te maken heeft met de hoofdlijn van het boek (misschien een knip- en plakfout?).

Mogelijk zijn deze vormgebreken de keerzijde van een wat eenzijdige inhoud. Gilley verzet zich bijvoorbeeld tegen de psychologie, want als je gelooft heb je de psychologie niet nodig. Dit is echt onjuist en onterecht. Zo is hij wel vaker kort door de bocht. Ook bezwaarlijk is het feit hij niet echt een alternatief biedt voor de evangelicale vloedgolf. Je kunt immers wel zeggen dat daarin een heleboel verkeerd is, maar wat en hoe dan wél?

Typisch Amerikaans
Want ondertussen zitten kerkenraden en ouders wel met hun vragen. In dat opzicht is Gilley toch een typisch Amerikaans theologisch weekdier, zonder een stevig reformatorisch gebinte. Hij heeft weinig oog voor de kerk, haar schatten, haar historie, haar theologie.

Als we nu Gilley lezen met daarnaast Augustinus (over de prediking), Calvijn (over de kerk) en Noordmans (over de liturgie), komen we ook anno 2008 een heel eind. In elk geval zouden al diegenen in de gereformeerde gezindte die meer of minder geruisloos overwegen of proberen om de kerkdienst wat te moderniseren, Gilley goed moeten lezen alvorens zij hun voorstellen lanceren.

N.a.v. ”Marktdenken in de kerk. Gaat het evangelie in de uitverkoop?”, door G. Gilley; uitg. George Whitefield Stichting, Alphen aan den Rijn/Oogstpublicaties, Amsterdam, 2008; ISBN 978 90 7595 329 9; 172 blz.; € 14,95.