Naar deze jaren vlak na de oorlog was nauwelijks wetenschappelijk verantwoord onderzoek gedaan. Dat is nu uitgevoerd door de Rijksuniversiteit Groningen.In de kampleiding streden de Binnenlandse Strijdkrachten onder elkaar en met de vertegenwoordigers van het Militair Gezag (MG), en de vertegenwoordigers van het MG streden met de Joden. De van collaboratie verdachte gevangenen werden het slachtoffer van deze machtsstrijd en de daaruit voortvloeiende chaos. Praktisch niemand keek om naar de gezondheid en de veiligheid van deze mannen en vrouwen. Slechte dagelijkse leefomstandigheden, onvoldoende medische voorzieningen en zowel psychische als fysieke mishandelingen waren aan de orde van de dag. In de eerste vier maanden stierven 89 geïnterneerden door de situatie in het kamp.

Op 24 april 1945 betraden de eerste collaboratieverdachten het kamp. Westerbork werd toen nog door ongeveer 850 bevrijde Duitse en Nederlandse Joden bevolkt. Die hadden jaren moeten leven met de constante spanning van een mogelijk transport naar kampen in Oost-Europa. Bijna iedereen zag familieleden en buren vertrekken die vervolgens door de nazi’s zijn vermoord.

Nu moest een aanzienlijk deel van de Joodse bewoners mensen bewaken die met diezelfde nazi’s hadden samengewerkt. Zelfs Joodse kinderen, zoals de latere minister Van Thijn, moesten NSB’ers, SS’ers en andere van collaboratie verdachte Nederlanders bewaken.

Samen met de komst van leden van de Binnenlandse Strijdkrachten en vertegenwoordigers van het Militair Gezag leidde dit ertoe dat „zich in het verloop van de eerste naoorlogse zomer een machtsstrijd in kamp Westerbork aftekende die zijn weerga in de interneringskampen niet kende”, schrijven de onderzoekers.