Stichting De Tabernakel, die preken van puriteinen in begrijpelijk Nederlands uitgeeft, vierde zaterdag haar tienjarig jubileum met een studiedag over hemel en hel bij de puriteinen.Ds. M. Klaassen, hervormd predikant te Hedel, sprak over ”De hemelse heerlijkheid in de puriteinse prediking”. De Hedelse predikant nam Jonathan Edwards als voorbeeld. Hij vindt het jammer dat Edwards door zijn preek ”Zondaren in de handen van een toornig God” de reputatie van een „hel-en-verdoemenisprediker” kreeg. Hoewel waarschuwingen tegen de hel zeker in Edwards’ preken voorkomen, zijn die altijd bedoeld de hoorders daar vandaan te houden.

Ds. Klaassen vindt het opvallend dat Edwards’ preek ”De hemel is een wereld van liefde” niet bekend werd. In deze preek ontwikkelt Edwards, die ook een groot filosoof was, diepe gedachten over de hemel. Hij beschrijft de hemel als een stralenkrans rond de centrale figuur van Christus. Edwards, die terdege wist dat de hemel letterlijk onvoorstelbaar is, doet als een ware woordkunstenaar toch pogingen het hemelleven in sublieme composities en met behulp van schitterende beeldtaal te beschrijven.

Edwards dacht dat de hemelingen weten wat er op aarde gebeurt. „De triomferende kerk in de hemel is meer betrokken bij de strijdende kerk op aarde, dan de kerk op aarde betrokken is bij de kerk in de hemel”, aldus ds. Klaassen.

Edwards, die vele uren in zijn studeerkamer zat en tijdens zijn tochten te paard altijd mediteerde, ontwikkelde een stroom van diepe gedachten over het hemelleven. Ds. Klaassen wees erop dat deze drang tot doordenking -naar de smaak van sommigen té speculatief- enerzijds voortkwam uit Edwards’ dorst naar kennis, maar anderzijds ook een praktische spits had. Als de hemel in zijn definitie „een wereld van liefde” is, dan moet de weg naar de hemel onvermijdelijk zijn geplaveid met de werken der liefde. De leer over de hemel is nauw verbonden met het leven van heiligmaking.

Het is niet toevallig, zo verklaarde ds. Klaassen, dat de opwekking rond Edwards ook sociale gevolgen had. Edwards had een goede verstandhouding met de indianen en fulmineerde in zijn preken tegen het onrecht dat hen werd aangedaan.

De hersteld hervormde kandidaat A. A. F. van de Weg hield een lezing over ”De realiteit van de hel in de puriteinse prediking”. Hij wees erop dat in de preken van John Bunyan het thema van de hel aanwezig is. Voor Bunyan zijn waarschuwingen niet bedoeld om louter schrik aan te jagen, maar om zondaren tot Christus te doen vluchten. Dat is opmerkelijk, aldus kand. Van de Weg, omdat Bunyan in zijn eigen leven veel angsten voor de hel ervoer.

In de preken van Jonathan Edwards, die als een „verlate puritein” wordt gezien, is de hel wel substantieel aanwezig, maar niet overheersend. Edwards begon vooral over de hel te spreken toen de geestelijk leiders van zijn tijd de realiteit ervan begonnen te ontkennen. Zij stelden dat alle mensen uiteindelijk zalig zouden worden of dat de goddelozen in het niets zouden verdwijnen.

Kand. Van de Weg wees erop dat de puriteinen, anders dan veel moderne mensen, de eeuwige verdoemenis volkomen in overeenstemming met Gods rechtvaardigheid achtten en nooit in strijd met Gods liefde. „Als zij in het schilderen van deze realiteit de grenzen van de Bijbelse bewoording te buiten gingen, dan was het toch altijd met het doel zondaren te behouden.”

Puriteinenkenner L. J. van Valen uit Dordrecht hield een causerie over het leven van de puriteinen. De puriteinen kenden het geheim hemelsgezind te zijn, zonder het aardse leven te veronachtzamen, stelde hij.