LUCE/Centrum voor religieuze communicatie, een instituut van de Faculteit Katholieke Theologie, belegde gisteren een debat naar aanleiding van het boek ”Jezus van Nazareth”. Joseph Ratzinger, de huidige paus Benedictus XVI, begon met het schrijven hiervan toen hij nog kardinaal was en voleindigde het nadat hij paus was geworden. Het boek werd een internationale bestseller.In ”Jezus van Nazareth” volgt Ratzinger het leven van Jezus van stap tot stap, en betrekt daarbij discussies met kerkvaders, conciliedecreten en hedendaagse theologen. Het Bijbelse geloof heeft voor Ratzinger direct betrekking op werkelijke historische gebeurtenissen. Hij kiest voor de canonieke exegese, die de Schrift als geheel tot uitgangspunt neemt en laat daarbij de uitleg van de Bijbel door de eeuwen heen meewegen.

Prof. dr. Maarten Menken, nieuwtestamenticus aan de Universiteit van Tilburg, en prof. dr. Luco van der Brom, dogmaticus aan de Protestantse Theologische Universiteit, reageerden gisteren op Ratzingers boek.

Tegen de traditie in

Prof. Menken is positief, maar plaatste wel kanttekeningen. Zijn belangrijkste kritiekpunt is dat Ratzinger een canonieke exegese van de Evangeliën geeft door de bril van de kerkelijke traditie, waardoor het eigen geluid van de Evangeliën niet meer gehoord wordt. „De traditie van de kerk en de canon moeten wel functioneren als richtingwijzer bij het lezen van de Schrift, maar het moet mogelijk zijn om de Schrift als het ware tegen de traditie in te lezen. Ratzinger kiest te eenzijdig voor één mogelijkheid en daardoor doet hij tekort aan de pluriformiteit van stemmen binnen en achter het Nieuwe Testament, ook aan de stem van de historische Jezus Zelf, die niet zomaar samenvalt met die van de evangelisten.”

Als voorbeeld noemde prof. Menken de roeping van de discipelen. In het Evangelie naar de beschrijving van Lukas staat dat Jezus dan bidt, maar in het Evangelie van Markus staat dat niet. Ratzinger schrijft: „De roeping van de leerlingen heeft plaats in gebed.” Prof. Menken: „Ik verdenk hem ervan dat hij zo nu en dan die versie kiest die hem het beste past. Daarmee treedt een element van willekeur binnen in zijn canonieke exegese.”

Tijdens de discussie zei de nieuwtestamenticus dat Ratzinger de Evangeliën uit hun context haalt. „Ratzinger besteedt er geen aandacht aan hoe de Evangeliën in de gemeenschappen functioneerden. Het gaat hier niet om vier losse beelden, maar om vier beschrijvingen van Jezus die naast elkaar gefunctioneerd hebben in geloofsgemeenschappen.”

Bij de conclusie dat Jezus tot priester gezalfd is, maakt Ratzinger zelfs een kolossale redeneerfout, aldus Menken. „De redenering is als volgt: een priester wordt gezalfd, Jezus wordt gezalfd, dus Jezus is een priester. Het is dezelfde redeneerfout als: een paard is een dier, een koe is een dier, dus een paard is een koe. Ik vrees dat hier de wens de vader van de gedachte is geworden.”

Vijfde Evangelie

Prof. Van der Brom, die aangaf dat Calvijn zich al bezighield met het harmoniseren van de Evangeliën, was minder positief over het boek. Plagerig zei hij dat de rooms-katholieke theoloog in zijn boek schatplichtig is aan diverse hedendaagse protestantse Amerikaanse theologen, al heeft hij dat niet vermeld.

Hij stelde dat Ratzinger van Jezus een abstractie maakt door Hem uit het concrete leven weg te halen. „De poging om de vier verschillende Evangeliën te harmoniseren leidt tot het platwalsen van elke evangelist afzonderlijk. Jezus moet niet op mijn netvlies komen als een uittreksel uit de vier Evangeliën. Jezus is in elk Evangelie. Het gevaar van een dergelijke harmonisatie is dat een vijfde Evangelie ontstaat.”

Een aanwezige wees juist op het gevaar van een veelheid aan Jezusbeelden en zei dat Ratzinger met een dogmatische bril naar Jezus kijkt om een betrouwbaar Jezusbeeld te geven.

Prof. Van der Brom heeft geen moeite met een veelheid aan Jezusbeelden, zei hij. „De Jezus van de ander hoeft niet op mijn Jezus te lijken. Ik val anderen ook niet lastig met mijn beeld van Jezus.”

Tijdens de discussie liet de Tilburgse nieuwtestamenticus prof. dr. Maarten Menken zich gisteren ook uit over het recente boek ”Jezus van Nazaret” van filmmaker Paul Verhoeven, dat veel stof heeft doen opwaaien.

Verhoeven ziet Jezus als de zoon van Maria, die zwanger zou zijn geraakt van een Romeinse soldaat. Wonderen heeft Hij niet gedaan en de opstanding is een verzinsel, volgens Verhoeven, die vindt dat Jezus een militante rebel was. De schrijver zegt zelf dat hij met zijn boek, inmiddels een bestseller, wil aantonen dat het christendom een totale vervalsing van de werkelijkheid is.

Prof. Menken: „De inhoud van het boek is niet te rijmen met de evangelieteksten. Verhoeven zegt dat het zijn artistieke vrijheid is om een dergelijk boek te schrijven. Hij creëert een revolutionaire Jezus die weinig te maken heeft met de historische Jezus. Ik ben benieuwd hoe hij aan dat beeld gekomen is. Als je niet vasthoudt aan de Jezus Die Zich ziet als de Zoon van God kun je van de Evangeliën niets begrijpen.”