Nieuw handboek voor Indonesische kerkgeschiedenis
Met de verschijning van ”A History of Christianity in Indonesia” is nu voor het eerst een integraal overzicht van de geschiedenis van het christendom in Indonesië gepubliceerd. Dat zei dr. K. Steenbrink dinsdag bij de presentatie van het meer dan 1000 pagina’s tellende boek.
Steenbrink, hoogleraar aan het Centrum voor interculturele theologie aan de Universiteit van Utrecht en een van de samenstellers van de studie, benadrukte in zijn introductie het eigen karakter van het boek. In het verleden zijn er wel deelstudies over het christendom in Indonesië geschreven, maar die gingen altijd over één zendingsorganisatie en waren steeds vanuit de eigen geloofsopvatting geschreven.Om recht te doen aan de grote regionale verschillen, is het boek geografisch van opzet. Het focust niet uitsluitend op het eiland Java maar start met een „rondje Indonesië.” Opvallend is ook dat de postkoloniale periode -na 1945- de meeste aandacht krijgt. De stof van deze hoofdstukken werd uit de mond van nog levende getuigen verzameld. Het gaat hier dus om orale geschiedenis, nu voor het eerst op papier gezet.
Dat het boek is geschreven vanuit contemporaine opvattingen, bewijst het ontbreken van een hoofdstuk over de rol van het onderwijs, aldus Steenbrink. Onderwijs en ziekenzorg werden in het koloniale tijdperk als voertuigen gebruikt om het christendom ingang te doen vinden in de door animisme gestempelde Indonesische samenleving, maar na de onafhankelijkheid van Indonesië verloor het christelijk onderwijs zijn functie als vehikel voor de zending.
Volgens Steenbrink hebben de auteurs getracht de Indonesische zendingsgeschiedenis zo emotieloos mogelijk te beschrijven, met weglating van zowel triomfantalisme als schuldbelijdenis. Blijft dan na het lezen van dit boek de conclusie over dat de kolonisatie en het christendom in Indonesië nauwelijks sporen achterlieten - slechts wat „krassen op een rots”, in de woorden van schrijfster Hella Haasse? Nee, zegt Steenbrink, het feit dat in een moslimbolwerk als Indonesië toch 10 procent van de bevolking christen is, logenstraft deze stelling.
Dr. Th. van den End, voormalig docent namens de GZB aan de Theologische Hogeschool in Jakarta, lokte met zijn prikkelende stellingen veel discussie uit. Van den End ergert zich aan critici die vinden dat zending een plaatselijke cultuur niet mag aantasten. Volgens hem tast elke zending met recht de inheemse cultuur aan, maar de Indonesiërs die christen werden, behielden hun Indonesische waardigheid en waren allesbehalve zielige figuren. Van den End nam het op voor de 19e-eeuwse piëtistische zendelingen en laakte de predikanten uit die tijd die niets aan zending deden maar zendelingen wel bekritiseerden.
De Indonesiër dr. Jan Sihar Aritonang, verbonden aan de Theologische Hogeschool te Jakarta, vroeg zich ernstig af of de kerken van Indonesië echt onafhankelijk zijn van de westerse kerken. Met tal van voorbeelden toonde hij aan hoe de geloofsbelijdenissen van Indonesische kerken langdurig gestempeld zijn door Europese theologie, terwijl ze niet of nauwelijks elementen uit de Indonesische context bevatten.
Het boek werd door de samenstellers dinsdag officieel aangeboden aan mw. ds. A. Haasnoot, vicevoorzitter van het synodebestuur van de Protestantse kerk in Nederland, en pater dr. C. Maas, provinciaal overste van de paters SVD (Societas Verbi Divini; Gezelschap van het Goddelijk Woord) en voormalig missionaris in Indonesië.
Bij de boekpresentatie met discussie waren tachtig belangstellenden aanwezig. Het publiek was even gemêleerd als de auteurs van het boek: Nederlanders en Indonesiërs, protestantse zendingswerkers uit alle denominaties en voormalige missionarissen, onder wie bisschop Muskens.
Het boek ”A History of Christianity in Indonesia” is vanuit oecumenisch perspectief geschreven en biedt voor het eerst een integrale geschiedschrijving van het christendom in Indonesië.
26 Europese en Indonesische wetenschappers -protestants, rooms-katholiek en islamitisch- hebben vanuit hun eigen achtergrond en specialisme over zeer uiteenlopende onderwerpen geschreven. Het boek schetst de groei van het christendom in de Portugese tijd, de Hollandse tijd en de postkoloniale tijd van 1945 tot heden. Voorheen verschenen alleen deelstudies. Zo schreef bisschop dr. H. M. Muskens, die een tijd in Indonesië verbleef, een vijfdelige geschiedenis van de rooms-katholieke missie. ”A History of Christianity” is uitgegeven door Koninklijke Brill in Leiden en telt 1000 pagina’s.
