Sinds jaar en dag zijn er mensen die puzzelen met de woorden die ze kennen, nieuwe woorden maken die nog niemand kent en bestaande woorden een nieuwe betekenis geven. Dat doen ze in boeken, maar ook in gedichten. Poëzie weerspiegelt doorgaans het spel met woorden en de schoonheid van taal. Dichters uit allerlei culturen zochten en vonden vormen waarin die taal gevangen kan worden, voor nog meer schoonheid.„Het beginpunt van de Nederlandse kinderliteratuur is poëzie. De ”Proeve van kleine gedigten voor kinderen” van Hieronymus van Alphen verscheen in 1778 en wordt gezien als het eerste poëzieboek voor kinderen in Nederland”, zei Marieke Verhoeven van de CPNB tijdens de persbijeenkomst van de Kinderboekenweek 2008.

Vrije vorm
Een gedicht is, zoals het onlinewoordenboek van Van Dale zegt, „een in versmaat of dichterlijke stijl opgesteld stuk.” Maar omdat niet iedereen ervan houdt om zich gedwongen binnen het keurslijf van strakke regels te bewegen, hebben poëten al vrij snel de zogenaamde ”vrije vorm” uitgevonden.

En de inhoud van een gedicht? Is dat een blik in de ziel van de schrijver? Of gaat het om een muzikale tekst met bewegende letters, dansende woorden of huilende zinnen? In de bibliotheek en de boekhandel neemt de afdeling poëzie verreweg de kleinste ruimte in beslag, ook al is het genre veelomvattend. Gedichten voor volwassenen of kinderen, door volwassenen of kinderen, over verdriet, geluk, oorlog, vrede, natuur, liefde. Over pesten en gepest worden, over groeien en eten. Over de poëzie zelf. Over God, geloof, de hemel.

Knutselen
Je vraagt je wel eens af wie ermee begonnen is, met het eerste gedicht. Toen de Heere tijdens de bouw van de toren van Babel de spraak verwarde, ontstonden talloze talen met eigen klanken, eigen regels, eigen ritmes en een eigen karakter, soms in de meest letterlijke zin. Het is nog altijd een wonder dat iedere taal een eigen muziek heeft en zo veel verschillende mogelijkheden en uitdagingen biedt. Dat een taal niet zomaar een taal is. Dichters blijven ermee knutselen. Ze hebben plezier in het gebruik van woorden, klanken en ritme. Het is de moeite waard een gedicht, een boek, een wereld van fantasie te bouwen, erin rond te wandelen en ervan te genieten.

Zinnenverzinzin
Soms kun je zinnenverzinzin hebben:

zin om de zinnen die zingen vanbinnen

naar buiten te spinnen als spinnen hun webben.

Zodra je begint is er al een begin

een zinnenvanbinnenverzinzinzin.

Joke van Leeuwen

Lievelingsboek
Van je bladzijden

die ene met dat vlekje

van toen ik chocola

en die met die vouw

van toen mijn zusje

ik hou van jou

van hoe je ruikt

als ik met mijn neus

van je letters

van ál je letters

van je kaft

niet meer zo schoon

van je verhaal

waar ik in woon

Nelleke Scherpier

(promotiegedicht BCB Kinderboekenmaand 2008)

Haiku
De haiku is een Japanse dichtvorm. Hij bestaat uit drie regels van respectievelijk vijf, zeven en vijf lettergrepen.

Veelzeggend

loop hem niet voorbij

dit kleine stille gedicht

kan heel veel zeggen

Honderdzestig
Het oorspronkelijke sms-bericht kon maximaal 160 tekens bevatten. Hierdoor geïnspireerd bedacht Sofie Cerutti de ”160”, ook wel een sms-gedicht genoemd.

Hoe kan ik je vertellen

in honderdzestig tekentjes

dat ik je leuk, dat ik je lief,

dat ik je aardig vind?

160, vol = vol,

geen tijd meer voor een kusje,

dág,

xx

Ollekebolleke
De ollekebolleke is vernoemd naar het gelijknamige kinderversje en moet voldoen aan strenge eisen die vooral het ritme betreffen, de zogenaamde dactylus: drie lettergrepen waarvan de eerste beklemtoond is en de volgende twee onbeklemtoond. De zesde regel moet uit één woord bestaan waarvan de klemtoon op de (eerste en) vierde lettergreep ligt.

Hij is niet makkelijk,

Olleke bolleke:

maak eens een versje dat

overal klopt.

Veel blijven oefenen,

onoverkomelijk:

zorg dat het wel altijd

net op tijd stopt.

Strak ritme
De limerick is een vijfregelig gedicht met een strak ritme. De eerste, de tweede en de vijfde regel rijmen op elkaar, en er is een ander rijm tussen de regels 3 en 4. De laatste regel is vaak een uitsmijter.

In de Efteling vragen elfjes

ter versiering van gewelfjes

gedichten aan het personeel.

Dat kan alleen rijm of rondeel,

dus maken zij nu zelfjes

Lichtvoetig
Een elfje is een gedicht van elf woorden die aan bepaalde voorwaarden moeten voldoen. Regel 1 bestaat uit één woord (kleur of eigenschap), regel 2 uit twee woorden (wat, wie?), regel 3 uit drie woorden (met in ieder geval een werkwoord), regel 4 uit vier woorden (met uitleg van regel 3), en regel 5 bestaat weer uit één slotwoord (conclusie).

zachtzilver

klein elfje

plakt haar woorden

gewelf vol met rijm

letterlijm