De hype die er in de media is ontstaan over het boek van filmmaker Paul Verhoeven over Jezus schaart dr. Noordegraaf, hervormd emeritus predikant en oud-docent praktische theologie aan de Universiteit Utrecht, onder de tijdgeest. „Zo was er ook opeens heel veel aandacht voor het boek van ds. Klaas Hendrikse. Hoe kritischer iets is in de richting van de klassieke theologie, hoe meer aandacht het krijgt.”Dat het boek van Verhoeven zijn weg naar de lezers wel weet te vinden, is ook de verdienste van journalist en schrijver Rob van Scheers, die Verhoeven als medeauteur vroeg. Dr. Noordegraaf: „Er zit spanning in. En ik zeg eerlijk: dat missen wij wel eens in de rechtzinnige hoek.”

Stellig is hij over het feit dat het schrijven van een biografie over Jezus onmogelijk is. „Dat krijgt niemand voor elkaar. Simpelweg omdat we over een hele periode uit Zijn leven op aarde gewoon niets weten. Daarbij is een biografie over de mens Jezus niet te maken, omdat je in het spreken over Hem het goddelijke nooit weg kunt schuiven. Je moet als het over Jezus gaat altijd met twee woorden spreken. Jezus is immers naar het eenstemmig getuigenis van de evangelisten de Zoon des mensen en de Zoon van God, Daar gaat Verhoeven in de fout. Hij legt zijn kaarten open op tafel en zegt dat hij een boek heeft willen schrijven over de mens Jezus. Hij gelooft niet dat Hij ook God was. Dat is natuurlijk een heel belangrijke vooronderstelling. Want daarmee komt geloof tegenover ongeloof te staan.”

Verhoeven beschrijft Jezus van Nazareth als een ideologisch gedreven mens die prachtige gelijkenissen vertelde en een nieuwe ethiek bracht die op een aantal punten haaks stond op de opvattingen binnen het Jodendom. Eerst predikte Hij de geweldloosheid, maar later werd Hij een revolutionair. Hij hoopte tot aan Zijn kruisdood dat Gods Koninkrijk zou doorbreken in het Israël van Zijn dagen. Waardoor het land bevrijd zou worden van de Romeinse overheersing.

Alles wat te maken heeft met Gods ingrijpen in en door Jezus wordt door Verhoeven opzijgeschoven. Ook de maagdelijke geboorte heeft volgens hem nooit plaatsgevonden, vanwege het simpele gegeven dat „zoiets niet kan.” En alles wat volgens Verhoeven niet kan, is ook niet echt gebeurd. Het wandelen over het water, de vermenigvuldiging van de broden, de opwekking van Lazarus: het is allemaal uit de pen van de evangelisten gevloeid die historische kernen hebben vervormd naar hun geloof.

Ook de opstanding is volgens Verhoeven niet echt gebeurd, maar een verzinsel van de volgelingen van Jezus. En wat de geboorte van Jezus betreft: Maria zou zwanger zijn geraakt na de verkrachting door een Romeinse soldaat.

Is dit blasfemie?
„In mijn ogen is dit boek zeker blasfemisch, maar ik denk niet dat Verhoeven het zo bedoeld heeft. Er zitten absoluut zinnen in het boek waarvan ik zeg: Dat had je ook wel anders kunnen zeggen. Zo banaal, zo plat. Maar ik denk niet dat Verhoeven zijn boek enkel en alleen heeft geschreven om te choqueren. Hij heeft op zijn manier serieus en grondig onderzoek gedaan. Dat is in hem te prijzen. Ik geloof niet dat er veel niet-theologen zijn die zo’n boek kunnen schrijven. Maar je moet je goed realiseren hoe deze man tegen Jezus aankijkt. Jezus is voor hem niet meer dan een gewoon mens. Een mens als ieder ander. Dat is zijn vooronderstelling. En dan gaat hij schrijven. Dat is natuurlijk een heel ander uitgangspunt dan wanneer je als gelovige over Jezus schrijft. Maar het gaat mij te kort door de bocht om het boek onweersproken als blasfemisch aan de kant te leggen.”

Wie de uitgebreide lijst met literatuur ziet die Verhoeven heeft gebruikt, zou onder de indruk kunnen komen van zijn belezenheid.
„Dat is zo. Maar ik wil wel duidelijk de kanttekening maken dat hij erg eenzijdig is in het gebruik van zijn bronnen. Ik zie vooral zeer kritische Bijbelwetenschappers in het literatuuroverzicht staan. Theologen als McGrath en Stuhlmacher komen er niet in voor. Dat tekent de selectieve manier waarop hij te werk gaat. Ook in de keuze van Evangeliegedeelten die ter sprake komen.”

Heeft de orthodoxe Bijbelgetrouwe theologie een antwoord op uitgaven zoals het boek van Verhoeven?
„Geheel ten onrechte wordt er soms gesuggereerd dat mensen als Verhoeven met wetenschap bezig zijn en Bijbelgetrouwe theologen met geloof. Dat is onjuist. Voorop blijft altijd staan hoe je houding is ten opzichte van de Bijbel en ten opzichte van Jezus. Geloof je dat het, bijvoorbeeld in de evangeliën, gaat om de verkondiging van datgene wat geschied is, of geloof je dat niet? Verhoeven kijkt naar de evangelisten als waren het moderne reporters. Daarmee doe je hun geen recht. De evangelisten doen verkondigende geschiedschrijving, waarbij ze hun lezers op het oog hebben. Feit en interpretatie zijn met elkaar verweven. Johannes schrijft dat ook aan het einde van zijn Evangelie: „Deze dingen zijn geschreven opdat gij gelooft.” Dat is het doel. Maar als je al vooraf stelt dat je niet gelooft, blijft er alleen de letter van de tekst over. En dan ook nog alleen de fragmenten die Verhoeven als historisch beschouwt.”

Dr. Noordegraaf zegt zich verbaasd te hebben over het feit dat Verhoeven, als filmmaker, zo weinig oog heeft voor overdrachtelijk taalgebruik, voor de symbooltaal in de evangeliën. „Hij rangschikt de gegevens zodanig dat ze een sluitend verhaal opleveren. Want het moet kloppen binnen zijn patroon. Zo zou Jezus aan het einde van Zijn leven een gewelddadige man geworden zijn, omdat Hij ergens zegt dat Hij niet op de aarde is gekomen om vrede te brengen, maar het zwaard. Maar dat woordje ”zwaard” is in die tekst een metafoor voor controverse, scheiding, splitsing. Overigens is die theorie dat Jezus uiteindelijk toch een gewelddadige Messias zou zijn geworden al heel lang duidelijk weersproken. Dat kun je op grond van de evangeliën niet volhouden.”

Niet kopen dus, dit boek?
„Als gelovig christen win je niets met het lezen van dit boek. Maar ik denk wel dat mensen die zich bezighouden met missionaire activiteiten, kennis moeten nemen van dit soort boeken. Niet-christenen lezen het en dan moet je een antwoord hebben als ze met vragen komen. Als christenen moeten we altijd bereid zijn onszelf te laten narekenen. Je kunt geen mens het geloof aanpraten. Maar je kunt wel met argumenten bepaalde theorieën weerleggen. Zo gaat ook iemand als Tim Keller te werk.”

Heeft het boek u persoonlijk iets gedaan?
„Nee. Ik vind Verhoevens vooronderstellingen zo rationalistisch en speculatief dat het me niet echt geraakt heeft. Verhoeven verspert zichzelf de weg naar het geloof. Hij wil of kan niet geloven dat God in Jezus naar de mens is toegekomen. Immanuël, God met ons. Dit boek laat niets anders achter dan een grote leegte, omdat er volgens Verhoeven niets is dan de mensen, die het met elkaar maar moeten zien te maken.”