Een aantal ontwikkelingen in de maatschappij zorgt ervoor dat onze morele basis is aangetast. De individualisering en de economisering van onze maatschappij worden vaak genoemd als hoofdoorzaken. De hiërarchie en het respect ontbreken vaak. Brave huisvaders blijken relschoppers te zijn die scheidsrechters tijdens een sportwedstrijd de meest verschrikkelijke ziekten toewensen. Basisschoolleerlingen spreken de leerkracht voor de klas aan met de voornaam of met ”jij”.Als we kijken naar kinderen die opgroeien met gescheiden ouders en alle gevolgen van dien, kan een gevoel van onbehagen zich meester van ons maken. Hoe moeten jongeren ooit een sociaal gestructureerd leven gaan leiden? De invloed van computerspelletjes en tv-programma’s is enorm. Goed voorbeeld doet volgen, maar slecht voorbeeld ook. Waar zijn onze waarden en normen?

In de onderwijssector en in de zorgsector hebben we de afgelopen decennia veel samenwerkingsverbanden opgericht zien worden. Het economische aspect speelde én speelt vaak een grote rol, zonder dat daarbij rekening wordt gehouden met sociale of psychische aspecten. Alleen de economische wet lijkt er toe te doen: het gaat om resultaat, efficiency en zo weinig mogelijk kosten.

De Europese aanbesteding van schoolboeken is hier een voorbeeld van. Dergelijke centralistische ingrepen komen vaak de patiënt, de leerling, de vrijwilliger, de kwaliteit en de leefbaarheid niet ten goede. Medewerkers in een zorginstelling of leerlingen op een school weten niet eens wie hun eigen directeur is.

Wijkraden
We moeten terug naar kleinschaligheid, terug naar de menselijke maat. Besturen zouden zo dicht mogelijk bij het vuur moeten zitten. Een klachtencommissie van een middelbare school zou niet een stad verderop mogen vergaderen. Laat ouders van de school de problemen zelf oplossen: zij kennen de historie, weten hoe de school functioneert en kunnen zich beter in een specifieke situatie inleven.

Op deze manier ontstaan er korte en snelle communicatielijnen en zal de betrokkenheid alleen maar toenemen. Een bestuursvergadering van een school is ook uitermate geschikt om over opvoeding, maar zeker ook over waarden en normen te praten.

In sommige gemeenten zien we de menselijke maat terugkeren. Er zijn voorbeelden van steden waar wijkraden dicht bij de wijkinwoners staan. Buurtbewoners mogen meedenken, ze worden bij besluitprocessen betrokken. In mijn eigen woonplaats, Putten, is een soortgelijk initiatief van de grond gekomen. Een commissie gaat zich over de inrichting van een park buigen. In de commissie zitten een aantal ambtenaren en een aantal buurtbewoners.

Burgerparticipatie is een voorbeeld van terugkeer van de menselijke maat. Burgers voelen zich serieus genomen en voelen zich vereerd dat ze mee mogen denken over heel concrete, praktische zaken. De gemeente krijgt een faciliterende rol: zij dient in zowel financieel als juridisch opzicht als back-up.

Het is de geboorte van een gedeeld kader van waarden en normen.

Tweede hoeksteen
Daarnaast zijn er diverse maatschappelijke organisaties die midden in de samenleving opereren. De Richard Krajicek Foundation is daar een uitstekend voorbeeld van. Deze organisatie tracht sportveldjes in wijken van grote steden te verwezenlijken. Wijken die niet dat niet zelf voor elkaar kunnen krijgen kunnen via deze organisatie aan een sportveldje komen.

Het is bewezen: sport verbroedert. Hangjeugd krijgt een eigen plaats en een ambulant jongerenwerker luistert naar de jongeren en kan ze desnoods één op één aanspreken op definieerbaar gedrag. Zo’n speelveldje is van onschatbaar belang. Het is de tweede hoeksteen van de samenleving. Daar ligt een opvoedingstaak, als het thuis niet of niet voldoende gebeurd.

Het begint bij onszelf. Politici moeten het goede voorbeeld geven. Elkaar uitschelden hoort daar niet bij. De verruwing van het maatschappelijke en politieke debat is een teken aan de wand.

De politiek zou het maatschappelijk middenveld maximaal moeten ondersteunen. Geef foundations de ruimte, probeer zo veel mogelijk materiële en financiële steun te geven. Investeer in wijkcentra, investeer in initiatieven die de samenleving ten goede komen.

De mensen om ons heen moeten aan ons kunnen zien hoe we zijn. Hoe dan? Christelijk, rechtvaardig, solidair en met verantwoordelijkheidsbesef. Durf te investeren in de maatschappij. De politiek kan het paard naar de haver leiden, maar eten moet het paard zelf doen.

Wij vragen ons af wat we voor het land kunnen doen, in plaats van dat we ons afvragen wat het land voor ons kan doen. Fatsoen begint bij onszelf. Thuis aan tafel, in het verkeer en op het werk. Dat is de menselijke maat. Daar worden waarden en normen bijgebracht.

De auteur is lid van de CDA-focusgroep Samenleven - waarden en normen. Hij schrijft dit artikel op persoonlijke titel.