Dat blijkt uit een rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) dat dinsdag verscheen en het functioneren van politieke partijen, vakbonden, verenigingen en kerken in kaart brengt. Het onderzoek, ”Maatschappelijke organisaties in beeld”, bevestigt een ontwikkeling in de kerken die al langer zichtbaar is en ook in andere religieuze studies oplicht. „Van een keerpunt in het proces van ontkerkelijking is geen sprake”, aldus godsdienstsocioloog dr. J. de Hart.Het rapport brengt de secularisatie vooral met cijfermateriaal in beeld; verklaringen zijn er nauwelijks in te vinden. In Nederland waren in 1980 nog 9,6 miljoen mensen lid van een kerk, in 2006 6,8 miljoen. De omvang van de bevolking nam in diezelfde periode aanzienlijk toe, van ruim 14 miljoen (1980) tot 16,3 miljoen (2006).

De zwaarste klappen vielen bij de Nederlandse Hervormde kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland en de Evangelisch-Lutherse Kerk, in 2004 opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). In 1970 telden deze kerken samen 3,9 miljoen leden, de PKN registreerde er in 2006 1,9 miljoen.

Volgens De Hart is er niet alleen sprake van kommer en kwel in de Nederlandse kerken. Hij wijst erop dat er ook „groeiers zijn op de religieuze markt.” De godsdienstsocioloog noemt daarbij enerzijds de bevindelijk gereformeerde kerken en anderzijds de evangelische gemeenten. Zo nam het aantal leden van de Gereformeerde Gemeenten toe van 76.000 in 1970 tot 103.000 in 2006. De Gereformeerde Gemeenten in Nederland lieten over dezelfde periode een groei zien van 15.900 (1970) naar 20.600 (2006). Het ledenaantal van de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland bleef nagenoeg gelijk (ongeveer 18.000).

De toename van het aantal leden onder bevindelijke gereformeerden laat zich vooral verklaren door natuurlijke aanwas, aldus De Hart. „Die kerken worden gedragen door grote gezinnen. De snelste groei is eruit, vermoed ik, maar de stabiliteit blijft. Dat is een opmerkelijk verschil met kerkelijke organisaties als de Remonstrantse Broederschap.”

Met name de evangelische kringen laten een snelle ledenstijging zien, aldus De Hart. Waren in 1970 zo’n 60.000 mensen aangesloten bij een pinksterkerk of een evangelische gemeente, in 2006 waren dat er meer dan 142.000. „Deze gemeenten hebben een beter zicht op de tekenen des tijds dan de grote kerken”, zegt De Hart. „Zij bieden ruimte aan individuele wensen en moderne vormgeving. En, nog belangrijker, zij stralen optimisme uit. Dat is iets wat met name jonge mensen aanspreekt.”

Van een keerpunt in het ontkerkelijkingsproces is volgens de godsdienstsocioloog geen sprake. „Tegenover de middelgrote stad van 170.000 mensen die er jaarlijks bij de Rooms-Katholieke Kerk en de PKN van afgaat, staat maar een wijkje van 14.000 mensen als aanwas via al de bevindelijke gemeenschappen en evangelische groepen bij elkaar.”

De ontwikkelingen op het kerkelijk erf vertonen overeenkomsten met die op het politieke terrein. Een partij als het CDA had in 1978 nog 164.500 leden, tegenover ruim 18.000 van de SGP. Bij de christendemocraten vond de afgelopen dertig jaar een kaalslag plaats. Anno 2008 hebben zij nog 69.000 leden over. De SGP telt inmiddels bijna 27.000 leden.

Milieuclubs groeien fors
Natuur en milieuorganisaties hebben hun aanhang in 25 jaar tijd met 444 procent zien toenemen. Vrouwenorganisaties ( 57 procent), politieke partijen ( 49 procent) en kerken ( 29 procent) hebben in die periode de helft tot bijna een derde van hun leden verloren.

Telden milieuorganisaties in 1980 nog maar ruim 600.000 leden, in 2006 was hun aanhang gegroeid tot ruim 3,3 miljoen. Ook consumentenorganisaties (+89 procent) en organisaties die zich bezighouden met internationale hulp en solidariteit (+83 procent) groeiden fors.

Het aandeel van de Nederlandse bevolking van 18 jaar en ouder dat vrijwilligerswerk doet, liep terug van 45 procent in 1980 tot 37 procent in 2004. Het meeste vrijwilligerswerk wordt verricht in de sport, de amateurkunst, de zorg, het onderwijs en de kerk.

www.scp.nl/publicaties/boeken/9789037703917.shtml voor SCP-rapport.