De in Luxemburg gevestigde rechterlijke instantie vindt die in strijd met de gemeenschappelijke bepalingen, zo kondigde zij dinsdag aan. Zij stelde de Europese Commissie in het gelijk, die meent dat de bevoegdheid om dergelijke overeenkomsten te sluiten bij haarzelf berust en niet bij de afzonderlijke landen. De door Brussel in dit kader te maken afspraken zijn vervolgens van toepassing op alle in de Unie opererende vliegondernemingen.

De Palacio, die binnen het team van voorzitter Prodi het transportbeleid behartigt en die de zaak heeft aangezwengeld, beschouwt het vonnis als een overwinning. Zij acht het oordeel van de rechter van historische betekenis, omdat vanaf nu elke maatschappij elke luchthaven op het grondgebied van de EU, voorzover daar ruimte is, mag gebruiken voor vluchten naar en vanaf de overzijde van de Atlantische Oceaan. Voorts tekent zij aan dat de Commissie, als zij onderhandelt namens alle vijftien lidstaten, betere voorwaarden kan bedingen.

De uitspraak dwingt België, Denemarken, Duitsland, Finland, Groot-Brittannië, Luxemburg, Oostenrijk en Zweden een streep te halen door het exclusieve karakter van hun zogenaamde open-sky-verdrag. Overigens valt te betwijfelen of de Amerikanen als partij aan de andere kant van de tafel bereid zijn tot een aanpassing in die zin.

Nederland blijft vooralsnog buiten schot. Het behoorde niet tot de rechtstreekse betrokkenen in deze procedure, doordat de deal tussen Den Haag en Washington dateert van vóór 1992, toen een wijziging van de regels totstandkwam. Inhoudelijk gezien zijn er echter geen verschillen. Diplomaten verwachten daarom dat ons land binnenkort eveneens voor de bijl gaat.

Luchtvaartspecialist P. Mendez de Leon van de universiteit te Leiden deelt die opvatting niet. Hij concludeert dat Nederland over sterke papieren beschikt. Door het tijdstip waarop de handtekeningen werden gezet, kan Brussel volgens hem geen zeggenschap claimen over het akkoord. De KLM verkeert door de jongste ontwikkeling in grote onzekerheid. Een woordvoerder wil nog niet reageren.

Het Europees Hof van Justitie heeft de bilaterale overeenkomsten ongeldig verklaard omdat alleen de thuismaatschappij van het land in kwestie ervan profiteert, bijvoorbeeld door voordelige landingstarieven. Dit werpt een belemmering op voor een vrije concurrentie.

Deskundigen voorzien dat het standpunt van de rechter van grote invloed zal zijn op de prijzen en op de vliegroutes tussen de beide continenten. Het vonnis leidt ertoe dat KLM-toestellen voortaan niet uitsluitend vanuit Nederland naar Amerikaanse bestemmingen mogen vertrekken, maar ook vanuit andere delen van de Europese Unie. Tegelijk krijgen buitenlandse vervoerders toegang tot Schiphol.

De Europese Commissie rekent erop dat de gang van zaken bijdraagt tot meer samenwerking en fusies tussen de luchtvaartondernemingen binnen de EU. Zij heeft al vaker zo’n ontwikkeling als wenselijk aangeduid. De Palacio hoopt spoedig van de regeringen mandaat te krijgen om als vertegenwoordiger van hen te gaan heronderhandelen met de VS.