Scherp bekritiseerde hij het communistische systeem en vooral de manier waarop dat in het Rusland van zijn tijd gestalte kreeg. Maar hij ontzag ook de westerse systemen en filosofieën niet. De verlichting beschouwde hij als een wangedrocht van eigenmachtig denken. Te gemakkelijk wordt Solzjenitsyn bestempeld als nationalistisch en conservatief. Ongetwijfeld was hij dat. Maar zijn denken werd sterk bepaald door zijn christelijke visie. Zo kwam hij tot ”een profetisch getuigenis”. Juist dat onderscheidde hem van veel andere Russische dissidenten, zoals Sacharov en Amalrik. Ook zij uitten onverschrokken hun kritiek op het regiem, maar hun uitgangspunt was niet zozeer religieus. Het startpunt van hun denken was het respect voor de rechten van de mens. Maar wie zich verdiept in Solzjenitsyn stuit onmiskenbaar op zijn godsdienst: de Russische orthodoxie.Solzjenitsyn was kritisch, ook ten opzichte van zijn eigen Russisch-Orthodoxe Kerk, zoals die zich manifesteerde. Hij schreef een brief aan het derde concilie van de Russische kerk in ballingschap (de kerk buiten de grenzen), waarin hij fel en bewogen de communistische partijen in zijn land beschuldigt van een even geraffineerde als meedogenloze vervolging van iedere vorm van christendom. Hij schreef kritisch over de verlichting, waaruit we kunnen opmaken dat voor Solzjenitsyn ”vrijheid, gelijkheid en broederschap” slechts bereikt worden op een godsdienstige basis.

Heel weinig lezen we van hem als het gaat over het persoonlijke geloof als een beleefde werkelijkheid van eigen zonden en de noodzaak van verzoening in het bloed van het Lam. Enkele malen laat hij zich dieper in zijn hart kijken. In de moeilijkste tijd van zijn leven -na een periode van twijfel welke volgde op zijn godsdienstig gestempelde kinderjaren- kwam hij tot een rotsvaste christelijke overtuiging. Maar een overtuiging die, onder meer in de werkkampen, beproefd werd. „Als ik mij verloren voel, ontsteld en terneergeslagen; Als het scherpste oog niets meer ontwaart dan de nacht; Als niemand meer raad weet voor de komende morgen, Dan nóg schenkt Gij mij diepe zekerheid; De zekerheid dat gij er zijt en over mij waakt”, zo bad hij.

Meestal echter schrijft hij over het christelijke geloof in relatie tot kerkelijke structuren of over de kerk als instituut binnen een totalitair regiem. Als het gaat over kerkelijke eenheid legt hij in zijn brief aan het concilie scherp de vinger bij de zwakke plek van de kerk: „We moeten nog heel wat stappen doen, voordat we bij broederschap en liefde terechtkomen; en intussen zijn we bij de eerste stap al blijven steken in onbegrijpelijke twistpunten, die niets van doen hebben met het geloof, zelfs niet met subtiele geloofverschillen of met ritueel; maar die alleen te maken hebben met ’rechtsbevoegdheid’, een afgrijselijk woord dat nimmer over de lippen van Christus kwam en dat men nergens in de Heilige Schrift vindt.”

Solzjenitsyn heeft iets te zeggen. Nog steeds, ook aan de kerken van het Westen. Solzjenitsyn hield van zijn kerk, voelde zich verworteld met de Russische orthodoxie. Ondanks de fouten die hij zag in zijn kerk bleef hij die kerk trouw.

Solzjenitsyn zweeg niet -om des lieven vredes wille- over het falen van zijn kerk. Juist omdat zijn liefde voor die kerk de boventoon voerde, kon het; moest het.

Solzjenitsyn ten slotte was vuurbang voor een kerk die wegzakt in het moeras van structuren, regels en koude dogma´s. Zo’n kerk zal nooit meer worden dan een systeem.