De politieke leiders uit de lidstaten van de Europese Unie spraken gisteren en vandaag over de vraag hoe met het Verdrag van Lissabon verder te gaan na het Ierse nee tegen dit verdrag. Volgens de Europese spelregels moeten immers alle lidstaten een nieuw Europees verdrag ratificeren. Zonder een Iers ja zal het Verdrag van Lissabon dus niet, zoals was voorzien, op 1 januari 2009 in werking kunnen treden.Is er een uitweg uit deze dreigende impasse? Die vraag is zo veel relevanter omdat het Verdrag van Lissabon de vervanger is van de eerder in Frankrijk en Nederland verworpen Europese grondwet. Met ’Lissabon’ hoopten de lidstaten een streep te zetten onder deze pijnlijke geschiedenis, die de EU de afgelopen jaren heeft beheerst.

Mislukken van Lissabon zou betekenen dat de lidstaten weer terug zijn bij af. Belangrijke en met het oog op de toekomst noodzakelijke hervormingen zullen zonder Lissabon niet kunnen plaatsvinden. Belangrijker nog is dat met het Ierse nee het toch al breed aanwezige beeld van de EU als een krachteloos gezelschap dat het ontbreekt aan eenheid en publieke steun, nog eens wordt versterkt. Kortom, er staat veel op het spel.

Hoe nu verder? Het antwoord op die vraag beweegt zich momenteel tussen enerzijds de opvatting dat met het Ierse nee Lissabon dood is en de EU geen andere keuze heeft dan op grond van de bestaande verdragen door te gaan en anderzijds de oproep dan maar desnoods zonder Ierland in kleiner verband, wellicht zelfs dat van een kopgroep, verder te gaan.

Die laatste variant duikt in tijden van crisis met regelmaat op als een mythische bezweringsformule. In de praktijk heeft hij nooit enig resultaat gehad. En in dit geval zou een dergelijke oproep zelfs contraproductief kunnen uitwerken. Voor de EU telt immers maar een belang: het levend houden van Lissabon. Dat lukt alleen met de medewerking van Ierland. Iedere suggestie van uitsluiting van Ierland zal dit moeilijker maken.

Iers isolement
Significant hierbij is dat de Ierse regering in tegenstelling tot de Nederlandse reactie na het nee tegen de Europese grondwet, het nieuwe verdrag niet dood heeft verklaard, daarmee aangevend dat er ruimte is voor een oplossing. Die oplossing kan niet gevonden worden in heronderhandelen over weer een nieuw verdrag. Lissabon zelf was al een zeer moeizaam compromis. Bovendien is er geen enkele garantie dat zo’n nieuw verdrag niet in weer een andere lidstaat (het Verenigd Koninkrijk?) zal worden verworpen.

Kortom, de politieke leiders rest geen andere optie dan door te gaan met het lopende ratificatieproces. Dat zal gelet op de problemen in Tsjechië (en ook Polen) al moeilijk genoeg zijn. Maar opschorting van dat proces zal zeker leiden tot de dood van Lissabon.

Daarnaast moet een Iers isolement vermeden worden. De enige uitweg is immers, zoals bij de eerdere Ierse verwerping van het Verdrag van Nice, een tweede Iers referendum over Lissabon. Dat heeft alleen kans van slagen als Ierland speciale garanties krijgt op voor de Ieren blijkbaar gevoelige onderwerpen (belasting, familierecht, etc.). Dat kost tijd en lukt hoe dan ook niet zonder Ierse medewerking.

Maar ook dan is een Ierse ja-stem overigens niet verzekerd. Als de huidige crisis immers iets leert, is het dat de bevolking -ook buiten Ierland- onrustig en onvoorspelbaar is als het om de EU gaat.

De auteur is hoofd van het Europaprogramma van Instituut Clingendael in Den Haag.