Als een lelijk grijs lint slingert de veiligheidsbarrière zich door het landschap van de Westelijke Jordaanoever. Nu eens bestaat de afscheiding uit metershoge betonnen platen, dan weer vallen er gaten waar de ’muur’ uit niet meer dan een stalen hek bestaat. Regelmatig duiken hoge wachttorens op, van waaruit de omgeving in de gaten kan worden gehouden.Over de benaming van de afscheiding valt te twisten. Israël geeft doorgaans de voorkeur aan veiligheidshek, waarbij de nadruk op veiligheid en het niet-permanente karakter ligt. Palestijnen spreken in het algemeen over afscheidingsmuur. Die term sterkt hen in hun visie dat de barrière is bedoeld als grensmarkering tussen beide volken en zeker niet tijdelijk van aard is.

Simone Korkus, correspondent voor onder andere Vrij Nederland in Israël, ondernam een reis langs beide zijden van de veiligheidsbarrière. Langs een wirwar van hekken, hoge betonnen muren, greppels en verplaatsbare wegversperringen ging ze op zoek naar de verborgen werkelijkheid achter het nieuws dat de wereld dagelijks vanuit het Midden-Oosten bereikt. Het resulteerde in het boek ”De belofte en het land” (uitg. Meulenhoff, 2008).

Sleutel weggegooid

Over de benaming van de kilometerslange afscheiding tussen Israëliërs en Palestijnen maakt Korkus zich niet zo druk. „Het is geen hek, want er zijn inderdaad grote stukken die alleen maar uit metershoog beton bestaan. Maar de Palestijnse benaming ”racistische afscheidingsmuur” klopt natuurlijk ook niet. Alleen al vanwege het feit dat een deel van de afscheiding uit greppels bestaat.”

Veel belangrijker vindt de journaliste de mensen die aan weerszijden van de afscheiding wonen. En het psychologische effect dat de barrière op hen heeft. Zo verhaalt ze over Raffi, een inwoner van Netanya. Hij betoogt enthousiast dat hij zich door de muur een stuk veiliger voelt en dat er minder terroristische aanslagen in Israël zijn. Heel anders ligt dat voor Abdelkarim, een Palestijnse inwoner van Abu Dis. Hij is door de „racistische apartheidsmuur” van zijn familie gescheiden en kan niet meer naar zijn werk in Israël.

De visie van Raffi en Abdelkarim is illustratief voor de algemene mening die Israëliërs en Palestijnen over de ’muur’ hebben, aldus Korkus. „Israëliërs betogen steevast dat hun veiligheid door de barrière is toegenomen en dat het aantal aanslagen op Joodse doelen fors is gedaald. Palestijnen beschrijven hun situatie als een gevangenis waarvan de sleutel is weggegooid. Vooral het feit dat ze niet naar hun werk en hun familie kunnen, treft hen hard.”

„Op een koude novemberochtend stapt Simone Korkus in haar auto en begint een gepassioneerde zoektocht aan beide kanten van de muur die Israël en Palestina scheidt”, meldt de achterflap van het boek. Dat is iets te kort door de bocht, erkent de correspondent. „Dat is leuk om een boek mee te beginnen, maar in werkelijkheid ging er natuurlijk wel wat aan vooraf. Ik stoorde me aan de vele stereotypen die over de muur en de mensen achter de muur in omloop waren. Het beeld is toch vooral aan de ene kant Israëlische soldaten die Palestijns land bezetten en een Israëlische bevolking die het slachtoffer is van terreuraanslagen. En aan de andere kant Palestijnen die aanslagen plegen en tegelijkertijd willoze slachtoffers van de bezetting zijn. Die eenzijdige voorstelling wilde ik doorbreken. Ik wilde alle stemmen laten horen. Want er is zo veel meer.”

Spuugzat

Er is vooral ook zo veel wat beide volkeren bindt, benadrukt Korkus. „Het is opmerkelijk dat er zo veel overeenkomsten tussen ’gewone’ Israëliërs en Palestijnen zijn. Iedereen is het conflict spuugzat. Men hunkert naar vrede, wil dolgraag normalisatie, ongeacht politieke kleur of geloofsovertuiging.”

En toch lukt het niet om nader tot elkaar te komen?

„Helaas niet. Bij beide partijen overheerst enerzijds het gevoel dat er aan de andere kant geen gesprekspartner is, dat er niemand is met wie je daadwerkelijk over vrede kunt praten. En anderzijds leeft sterk het idee dat het aan de eigen kant op dit gebied aan leiding ontbreekt.”

Vormt de veiligheidsmuur daarin een extra obstakel?

„Laat ik voorop stellen dat als een land of volk zich bedreigd voelt, het ook het recht heeft zichzelf te beschermen. De muur wordt ook nadrukkelijk als een tijdelijk fenomeen gepresenteerd. De val van de Berlijnse Muur laat zien dat alles tijdelijk is. Maar de geschiedenis leert ook dat dingen niet altijd even snel veranderen. De vraag is dan wat zo’n barrière in de tussentijd met mensen doet.

Voor de Palestijnen komt telkens weer het begrip vernedering terug, sowieso een heel belangrijk aspect in Arabische samenlevingen. Een boer die zijn land niet meer kan bebouwen en nu van voedselpakketten afhankelijk is. Dat tast zijn eer diep aan. Wij hebben vaak geen idee wat eer en trots voor een Arabier betekenen.

Voor de Israëliërs hangt boven alles de angst om hun land te verliezen. Veel dreigingen zien zij als een existentieel gevaar. De generieke noemer in de Israëlische samenleving is angst. Die komt voor een belangrijk deel voort uit het verleden. Er is in feite sprake van een uitgestelde traumaverwerking, omdat daar indertijd geen plaats voor was. Dat brengt angst met zich mee. En als je vanuit angst reageert, als je gelooft dat je land en je volk in hun voortbestaan worden bedreigd, reageer je niet altijd proportioneel. Dat is in een vrije maatschappij zoals wij die in Nederland kennen nauwelijks voor te stellen.”

Kunnen de stereotypen worden doorbroken?

„Als ik naar de ’gewone’ mensen kijk die ik aan beide zijden van de muur heb ontmoet, ben ik zeker niet pessimistisch. Het probleem is dat de politiek ook nog wat in de melk heeft te brokkelen. Dan hoop je maar dat na al die jaren van conflict het gezond verstand prevaleert. Dat eindelijk het besef doordringt: Het is genoeg geweest.”