Theodore Roosevelt, de eerste Amerikaanse president van de twintigste eeuw, noemde het Witte Huis een „bully pulpit”, een prachtige preekstoel. Hij bedoelde daarmee dat het presidentschap een prima podium is om allerlei zaken op de agenda te krijgen. Maar het lijkt er tegenwoordig op dat de letterlijke preekstoel een steeds grotere plek in het Witte Huis inneemt.Niet dat er ooit een predikant president was - al kwam James A. Garfield (1880-1881) er wel dicht bij in de buurt als lekenprediker binnen de Disciples of Christkerken, of Jimmy Carter, die vaak de zondagsschool leidde. De verkiezing van Mike Huckabee, die echt een loopbaan als predikant achter de rug heeft, zou een unicum zijn geworden als hij de Republikeinse nominatie in de wacht had gesleept. Desondanks blijven er nog genoeg predikanten over in het Witte Huis. Ze spelen daar een dubbelrol aan de binnen- en aan de buitenkant, als vertrouwenspersoon en als uithangbord. Is dat een goede ontwikkeling?

Met de persoonlijke pastorale functie zullen weinigen moeite hebben. Billy Graham bemoedigde elke naoorlogse president met zijn belangstelling en gebed. Sommigen hadden dat harder nodig dan anderen. Harry Truman had er weinig behoefte aan, terwijl Bill Clinton wel drie predikanten had rondlopen om zijn huwelijk te redden. Tot nu toe hebben alle presidenten wel een relatie met het christelijk geloof, al verschilt die per persoon. Steeds minder kunnen presidenten gewoon gemeentelid zijn. Bijzondere vertrouwenspersonen kunnen dat tekort opvullen.

Publieke taak
Maar er zijn ook predikanten die door presidenten (en presidentskandidaten) worden uitgekozen om een publieke taak te vervullen. Die taak heeft twee kanten. De associatie met een predikant onthult zaken over het karakter van de persoon en daarin stelt de kiezer zeer veel belang. Daarnaast tonen die predikanten bij welke religieuze groepen de kandidaat steun zoekt.

Richard Nixon nodigde elke week een andere predikant met een koor uit voor een dienst in het Witte Huis, om duidelijk te maken dat hij alle gelovigen een warm hart toedroeg. Het had de schijn van een show, want alleen al zijn woordgebruik binnenshuis was bepaald onchristelijk.

Maar niet altijd werkt het goed om een beroep op een predikant te doen. Barack Obama weet daar alles van. Hij heeft de banden met zijn vroegere mentor Jeremiah Wright, voorganger van zijn vroegere kerk in Chicago, moeten opgeven omdat de predikant blanke Amerikanen expliciet van racisme beschuldigde. De meest radicale uitspraken gingen een eigen leven leiden buiten de context van de situatie waarin ze pasten. Sindsdien moet elke presidentskandidaat niet alleen nauwlettend op zijn eigen woorden passen, maar ook op de uitspraken van de predikanten wier steun hij zoekt. De pers loert op sensatie.

Ook John McCain heeft zijn portie tegenslag van predikanten gehad. In zijn campagne in 2000 was hij verre van vriendelijk tegen twee coryfeeën van behoudende christenen, Jerry Falwell en Pat Robertson, die hij agenten van onverdraagzaamheid noemde. Acht jaar later lagen de kaarten anders. In het begin van dit jaar zocht McCain de steun van conservatieve televisiedominees John Hagee en Rod Parsley om zijn positie onder behoudende christenen te versterken.

Eerder deze maand bleek echter dat ook zij hem meer schade berokkenden dan hielpen. De eerste predikant werd aangevallen op basis van een oude preek waarin hij de Holocaust als een oordeel van God over de Joden duidde, en de tweede omdat hij de islam als inherent gewelddadig omschreef. McCain distantieerde zich snel van deze ’steunpilaren’. Ook hier gingen uitlatingen van predikanten een eigen leven leiden. Beide predikanten hebben intussen genoeg van de politiek.

Symbolen
De presidentskandidaten hebben inmiddels een les geleerd en zullen wat meer afstand houden. Toch zullen ze de predikanten niet negeren, want ze zijn te belangrijk als symbolen van de morele standaard voor hun kiezers. Beide partijen zullen daarom proberen naar de kerken toe te gaan.

Ze zijn echter gewaarschuwd: een zijdelings zinnetje in een oude preek van hun gastheer kan als krantenkop afbreuk doen aan hun reputatie. Maar ook de kerk loopt gevaar. Als een kerk zich te veel gaat bemoeien met de politieke strijd, kan ze haar vrijstelling van belastingen kwijtraken.

Een presidentskandidaat mag de preekstoel wel op tijdens een kerkdienst, maar slechts als privépersoon. Hij of zij staat daar dan als bekende Amerikaan en niet als de toekomstige president van de VS. Als hij die politieke mantel wel aantrekt, moet de gastheer ook de kandidaten van andere partijen toelaten. Als er gecollecteerd wordt voor een kandidaat, of als het publiek al te openlijk voor of tegen een kandidaat is, loopt de kerk het risico belasting te moeten betalen over al haar inkomsten van dat jaar.

Gelukkig dat deze regels er zijn, anders zouden kerken hun gewetensfunctie verliezen en opgeslokt worden door de politieke strijd. Aandacht van politici voor voorgangers is mooi, maar bij te veel aandacht trekken de kerken aan het kortste eind.

De auteur is als historicus verbonden aan het Roosevelt Study Center in Middelburg en houdt voor het RD een weblog bij over godsdienstige thema’s in de Amerikaanse politiek.

www.refdag.nl/weblogs voor commentaar van Hans Krabbendam op de verkiezingen in de VS.