Zuid-Afrika is ongeveer 33 keer zo groot als Nederland en bestaat uit een grote verscheidenheid aan landschappen. De hoogste pieken reiken tot boven de 3400 meter.

Contrasten. Zo groen als de provincie West-Kaap (rond Kaapstad) is, zo bruin en geel van de droogte is de regio rond Johannesburg: het zuidwesten van het land is ongeveer het enige gedeelte dat ’s winters regen krijgt.

Door de maandenlange droogte is in de provincie Vrijstaat veel boerenland verbrand. Ook rond Johannesburg flakkeren pal naast de snelweg de vlammen van veldbranden die tijdens de droogteperiode gemakkelijk ontstaan en ook wel bewust worden aangestoken om het onkruid te verdelgen. Grote stukken land zijn zwartgeblakerd. Uit de heuvels rond Pretoria stijgen op verschillende plaatsen dikke rookpluimen op. De indringende geur is kilometers ver te ruiken. De gortdroge landerijen worden hier en daar afgewisseld door opmerkelijk groen geboomte.

Ondertussen stond in de West-Kaap de krottenwijk bij Kaapstad eind juli onder water, omdat hevig noodweer de Kaapse Vlakte trof. Duizenden mensen hebben hun optrekjes moeten verlaten; zo’n 1650 krotwoningen stonden blank. De anglicaanse aartsbisschop Ndungane bezocht de ondergelopen wijk en bad met een moeder van wie het twee maanden oude kind tijdens het noodweer omkwam.

Kaapstad komt minstens 240.000 huizen tekort. Ndungane bekritiseerde de politici die ondanks tal van beloften weinig of niets aan dat probleem doen.

Plakkerskampen
Het aantal krottenwijken is in Zuid-Afrika enorm toegenomen. Veel bewoners van deze troosteloze ”plakkerskampen” zijn vanuit Zimbabwe en andere aangrenzende landen naar Zuid-Afrika gegaan, waar meer voedsel verkrijgbaar is. Oogluikend werd toegelaten dat ze op stukken land aan de rand van de steden en dorpen hutjes van golfplaten optrokken. „Bezoekers uit Europa en Amerika denken dan al gauw: Moeten die mensen hier zo leven? Maar de plakkers kiezen er vaak zelf voor”, zegt een inwoner van Zwartkrans, in de omgeving van Pretoria. „Mensen uit ons eigen land volgen nu steeds meer hun voorbeeld. Een zinkhut kost me niks, dus heb ik meer geld voor eten en drinken, zeggen ze dan.”

De instroom van buitenlanders wordt genoemd als oorzaak van de sterke stijging van de aids-sterfte in Zuid-Afrika. Daarnaast is het heroïnegebruik in vijf jaar tijd vertienvoudigd, terwijl de gemiddelde leeftijd van de gebruikers daalde van 29 naar 23 jaar. Het land heeft een van de hoogste aantallen meldingen van kindermisbruik ter wereld, en ook daarbij scoren de plakkerskampen hoog.

Bewoners van de schamele hutten lopen op de kruispunten tussen de auto’s door en proberen hun waren aan de man te brengen. Anderen verkopen hun handelswaar langs de snelweg: een stapel autobanden, of rijen wieldoppen die aan het gaas gehangen zijn, blikkerend in de zon.

Inbrekers
Veel inwoners van de krottenwijken hebben geen opleiding en geen werk. Over wat ze wél kunnen en doen, worden sterke staaltjes verteld. Het aantal inbraken rijst de pan uit. „Ze hebben tijd genoeg om rond te lopen”, zegt de man uit Zwartkrans. „Als ze dan zien dat elke week bij een bepaald huis op woensdag van tien tot twaalf beide auto’s weg zijn, weten ze precies wanneer ze moeten inbreken. Dat hebben ze bij ons dus ook gedaan.”

De schade was niet zo groot als bij zijn collega die op een zaterdagmorgen uren later dan gebruikelijk wakker werd. Hij had barstende hoofdpijn, en zijn vrouw ook, zei ze nadat hij haar met moeite wakker had gekregen.

„Ze hebben me kaal gesteel”, klaagde hij later. Alles wat waarde had, was weg, zelfs de droger en de wasmachine. De inbrekers hadden een bedwelmend gas naar binnen gespoten, waardoor de bewoners van het huis niets van de diefstal hadden gemerkt. Zelfs in hun slaapkamer waren de kasten leeggehaald.

„In de fabriek komen ook zwarte werklozen over de vloer. Baassie, asseblief, werk? vragen ze dan. Als je het niet hebt, gaan ze net zo vrolijk weer weg. Ondertussen hebben ze goed rondgekeken waar de zwakke plekken in de beveiliging zitten. Daar komen ze later terug.”

De deuren van kerk en school van de gereformeerde gemeente in Randburg, ten noordwesten van Johannesburg, zijn aan de binnenkant beveiligd met een getralied hek. Veel gebouwen, tuinen en wijngaarden gaan achter hoge hekken schuil, vaak voorzien van elektronisch bedienbare hekken en prikkel- of stroomdraad.

„Prikkeldraad op een hek houdt inbrekers niet tegen, daar leggen ze gewoon een deken overheen”, aldus de Zwartkranser. „Nu wordt het draad vaak onder stroom gezet. Maar dan graven ze een gat onder het hek door en dat gat is dan zo groot dat zelfs kinderfietsjes er onderdoor kunnen. Bij een kennis van ons gingen ze over het stroomdraad heen via een boomtak waar ze als een aap aan slingerden tot ze genoeg snelheid hadden om zich over het hek heen te zwaaien.”

Schoonheid
Voor toeristen die goed op hun spullen en op zichzelf letten, is Zuid-Afrika een aantrekkelijk land. Het vaak zonovergoten landschap biedt veel afwisseling. Kaapstad is schitterend gelegen tussen de Tafelberg en de Tafelbaai. De politieke wisselingen in vroeger eeuwen zijn er zichtbaar in de architectuur: Kaapstad kent zowel Kaaps-Hollandse huizen als Victoriaanse panden. Vooral vanuit de lucht is goed te zien hoeveel kleurrijke gebouwen er staan, soms met een felgroen of felblauw dak.

Kaapstad pronkt met zijn kasteel (het oudste gebouw van het land), de parlementsgebouwen, de musea en het Victoria & Alfred Waterfront met zijn bruggetjes en winkeltjes. De stad ligt als het ware om de Tafelberg en Signal Hill heengevouwen, die majestueus boven het menselijk gewemel uittorenen. De Tafelberg is ook per kabelbaan te ’beklimmen’.

Erachter ligt het Kaaps schiereiland, met een enorme variatie aan planten- en bloemensoorten. Meer dan 4000 soorten bloeien ook in de Kirstenbosch Nationale Botanische Tuinen, die tegen de oostelijke hellingen van de Tafelberg zijn aangelegd. De vuurtoren op de zuidpunt van de Kaap is met de bus De Vliegende Hollander te bezoeken.

De ruim 1400 kilometer tussen Kaapstad en Johannesburg zijn per vliegtuig binnen twee uur te overbruggen. Johannesburg ligt op de hoogvlakte die een groot deel van het land beslaat. Er is op de wereld maar één grote stad die hoger ligt: Mexico-City. Door de hoge ligging is de lucht in Johannesburg ijler. Daardoor duurt het koken van een ei een minuut langer dan gemiddeld, terwijl buitenlandse atleten vaak een week nodig hebben om te acclimatiseren. Naast het Engelse Birmingham is Johannesburg de enige grote stad ter wereld die niet aan het water gebouwd is.

Geweld
Zuid-Afrika behoort tot de twaalf landen ter wereld waar je kraanwater met een gerust hart kunt drinken. Het wegennet in het land is ook goed onderhouden en de bewegwijzering laat weinig te wensen over. Achter die mooie façade gaat echter een rauwe werkelijkheid schuil. Het land, en met name sommige steden, gaat gebukt onder de criminaliteit, die nogal eens met grof geweld gepaard gaat.

In de steden met gesloten autoportieren rijden en bepaalde wijken mijden, is het advies in reisgidsen, die hun best doen de negatieve kanten niet te scherp naar voren te laten komen. In de drukke winkelstraat van Pretoria ben ik nagenoeg de enige blanke, zonder dat gevoelens van onveiligheid nodig zijn. Maar bezoekers van Johannesburg krijgen de waarschuwing: Neem nóóit de metro!

Emigratie
Naast de criminaliteit en de corruptie heeft ook de onzekere politieke situatie in de jaren negentig ervoor gezorgd dat nogal wat emigranten naar Europa zijn teruggekeerd. Veel overheidsfuncties zijn door zwarte inwoners ingenomen; veel kundige blanken hebben de overheidsdienst en zelfs het land verlaten, constateerde dr. J. du Plessis eerder dit jaar tijdens een rede voor de Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK).

Over één ding zijn de blanke inwoners positief: Mandela en de zijnen hebben, nadat ze in 1994 aan de macht kwamen, geen wraak genomen op de blanke minderheid die altijd aan het bewind was geweest. Maar nu de regering allerwegen de sporen van de apartheid probeert uit te wissen blijkt het wel hard nodig op de bres te staan voor de Afrikaanse taal en cultuur.