Kerk: Westerkerk, AmsterdamNaam: koninginnebank

Ontstaan: eind negentiende eeuw. Jaarlijks bracht het staatshoofd een à twee weken door in Amsterdam en ging dan wisselend naar de Nieuwe Kerk en de Westerkerk.

Gebruikt door: voornamelijk koningin Wilhelmina, maar ook door andere leden van de koninklijke familie.

Bijzonderheden: Het deurtje van de bank is speciaal voor koningin Wilhelmina verbreed, om haar ruim doorgang te geven. In de Westerkerk vonden verschillende kerkdiensten plaats ter gelegenheid van jubilea binnen de koninklijke familie, zoals bij het 25-jarig huwelijk van koningin Juliana en prins Bernhard en bij dat van koningin Beatrix en prins Claus. Tijdens die diensten werd de koninginnebank niet gebruikt door de Oranjes.

Kerk: Grote Kerk, Apeldoorn

Naam: koninklijke bank

Ontstaan: bij de bouw van de kerk in 1892.

Gebruikt door: koningin Wilhelmina. Zij gebruikte de bank veelvuldig en ook nu is hij soms in gebruik.

Bijzonderheden: De statige bank heeft een eigen toegangsdeur en loge. De bank -ook wel hofbank, koninginnebank of Wilhelminabank genoemd- was tot 1985 exclusief voor de koninklijke familie. De twee jongste zoons van prinses Margriet, Pieter Christiaan (1972) en Floris (1975), zijn in de Grote Kerk gedoopt. In 1998 vond de voltrekking van het kerkelijk huwelijk van prins Maurits met Marilène er plaats. De kerk heeft een Wilhelminaraam en een Beatrixraam van gebrandschilderd glas.

Kerk: Pauluskerk, Baarn

Naam: koninginnebank of koningsbank

Ontstaan: eind zeventiende eeuw. Hij is gebouwd voor stadhouder Willem III.

Gebruikt door: verschillende leden van de familie Oranje-Nassau; voor zover bekend in ieder geval één keer door stadhouder Willem III. Koningin Juliana en prins Bernhard gebruikten de bank tijdens hun incidentele bezoeken aan de kerk. Prinses Juliana is de laatste gebruikster geweest.

Bijzonderheden: Begin dit jaar kreeg de bank veel aandacht omdat er houtworm in was ontdekt. Daarop heeft het kerkbestuur het zitmeubel behandeld. De bank is alleen met drukke diensten in gebruik, verder houdt de koster hem zo veel mogelijk vrij.

Kerk: Grote Kerk, Breda

Naam: prinsenbank

Ontstaan: De Grote Kerk heeft al eeuwenlang een prinselijke zetel. Ten tijde van Amalia van Solms (1602-1675), de weduwe van prins Frederik Hendrik, was er in de kerk een speciale plek voor de vorstin. De huidige prinsenbank lijkt zijn naam te hebben geërfd van een andere bank en is mogelijk eerder de prinsessenbank geweest.

Gebruikt door: vanaf de Franse tijd niet of nauwelijks door een Oranje-Nassau. Alleen prinses Wilhelmina heeft een keer in de bank gezeten. Dat was in 1956, tijdens de plechtige ingebruikname van de kerk na de grote restauratie.

Bijzonderheden: De bank kreeg in 1956 een nieuwe plek. De aanpassingen die daarvoor nodig waren zijn bekostigd door het Koninklijk Huis.

Kerk: Waalse Kerk, Den Haag

Naam: hofbank

Ontstaan: in 1814. Het stadsbestuur van Den Haag liet de bank bouwen voor koning Willem I, die een jaar eerder bij Scheveningen was geland, na het vertrek van de Franse troepen.

Gebruikt door: koning Willem I en zijn nazaten. Koningin Wilhelmina was de laatste vorstin die de bank gebruikte.

Bijzonderheden: De vrij sobere bank is van iets donkerder hout dan dat in de rest van de kerk en heeft op een paar plaatsen in het gebouw gestaan. Sinds de restauratie van 1997 staat hij weer op de oude plek. Nadat koningin Wilhelmina -zij kerkte vaak in de Waalse Kerk- geklaagd had over te weinig licht in de bank, kreeg de hofbank lampjes.

Kerk: Hofkapel, Paleis Het Loo, Apeldoorn

Naam: koninklijke zetel

Ontstaan: kort nadat stadhouder Willem III koning van Groot-Brittannië was geworden. Toen liet hij de kapel inrichten.

Gebruikt door: koning-stadhouder Willem III en al zijn navolgers.

Bijzonderheden: De vorsten gebruikten de kapel voor huisdiensten. De vorst zat dan steeds in zijn verhoogde stoel tegenover de preekstoel. De rooms-katholieke koning Lodewijk Napoleon verbouwde de kapel. Koning Willem I herstelde na zijn terugkeer het protestantse gebruik in ere. De kapel is veel gebruikt bij familieplechtigheden, zoals bij de doopdiensten van prins Floris (1975), gravin Eloise (2002), graaf Claus-Casimir (2004) en kleinkinderen van prinses Margriet.

Kerk: Stulpkerk, Lage Vuursche

Naam: koninginnebank

Ontstaan: gebouwd voor de eigenaren van landgoed Ewijckshoeve. Prins Hendrik der Nederlanden (1820-1879) -zoon van koning Willem II- kocht het landgoed en kreeg de bank daarna aangeboden door de kerk. Hij aanvaardde het aanbod en betaalde 300 gulden per jaar voor het gebruik.

Gebruikt door: prins Hendrik, koningin Emma, koningin Wilhelmina.

Bijzonderheden: De bank stond eerst aan de noordzijde van de kerk en bezat toen nog een wapen en groene gordijnen. In 1938 is hij in aangepaste vorm opgebouwd aan de zuidzijde. Sinds het vertrek van koningin Beatrix naar Den Haag betaalt de koninklijke familie geen huur meer voor de bank.

Kerk: Grote of Jacobijnerkerk, Leeuwarden

Naam: stadhouders- of koningskraak of koningsstoel

Ontstaan: in 1695. Stadhouder Hendrik Casimir II liet de vorstelijke kerkbank bouwen vanwege „de swakheit van sijn lichaem.”

Gebruikt door: de Friese stadhouders. In 1813 is de kraak ter beschikking gesteld aan koning Willem I en kreeg hij de naam koningsstoel. In 1818 gebruikte de koning de kleine galerij eenmalig.

Bijzonderheden: De kraak staat net iets hoger dan de preekstoel, zodat de predikant niet op de vorst kon neerzien. De Grote Kerk heeft ook een speciale entree voor de stadhouders, het zogeheten Oranjepoortje. In de kerk staat ook een graftombe van de Friese Nassaus.

Geen speciale bank

Niet alle godshuizen waar de koninklijke familie ter kerke gaat of ging bezitten een speciale bank voor de Oranjes. In sommige gebouwen is deze gesloopt en verdwenen.

Als koningin Beatrix een dienst bijwoont in haar eigen kerk, de Kloosterkerk in Den Haag, worden een paar gewone banken gereserveerd voor haar en haar hofhouding. De fraaie herenbanken van de Kloosterkerk gebruikt zij niet.

• De Dorpskerk van Wassenaar -de kerk van prins Willem-Alexander- heeft een statige bank, maar die is voor de adellijke familie Van Wassenaer en niet speciaal voor de koninklijke familie.

• De Oude Kerk van Soest had tot in de jaren zeventig een koninklijke bank, maar koningin Juliana zat liever tussen de andere kerkgangers. De bank is bij een verbouwing verwijderd.

• Koningin Juliana ging vaak naar de Julianakerk in Den Haag. Zij had er een statige bank. De kerk in de wijk Transvaal is nu in gebruik als multifunctioneel wijkgebouw. Waar de bank gebleven is, is onduidelijk.

• De Nieuwe Kerk in Amsterdam heeft wel verhoogde herenbanken, maar van een koninginnen- of een prinsenbank is geen sprake.

• Paleis Huis ten Bosch heeft geen kapel. De afgelopen jaren hebben er wel twee doopdiensten plaatsgevonden.