Paleizen en koetsen hadden een eeuw geleden nog geen airconditioning. Een waaier kon dan wat verfrissing brengen. Waaiers vormden eeuwenlang een vast onderdeel van de dameskleding aan het hof. Vooral koningin Emma en koningin Wilhelmina hadden er vaak een bij zich.Een waaier was een middel om zich te onderscheiden. Voorname dames pronkten er graag mee. Vorstinnen bleven uiteraard niet achter. Op oude staatsportretten hebben koninklijke telgen vaak een waaier in de hand.

De waaier was ook bij uitstek geschikt om als geschenk te dienen. Daar zijn vele voorbeelden van te vinden in de collectie van koninklijke familie. Meermalen gaven de vorstelijke familieleden elkaar waaiers cadeau. Ook werden ze geschonken op hoogtijdagen, zoals bij regeringsjubilea en staatsbezoeken.

Soms beschilderde de gever de waaiers zelf. Koningin Wilhelmina bijvoorbeeld verfraaide er twee voor haar moeder, koningin Emma. Op een ervan tekende zij Paleis Soestdijk, Paleis Het Loo en jachtslot Het Oude Loo.

De beschilderingen van waaiers bevatten soms ook een boodschap. Zo droeg koningin Emma na het overlijden van haar man, koning Willem III, een zwartkanten rouwwaaier bij zich met vlinders erop. Die verwijzen naar de vergankelijkheid en kortstondigheid van het leven. Vlinders leven maar kort. De benen van de waaier zijn vervaardigd uit materiaal dat fraai aansluit bij het zwarte kant: donker ebbenhout.

Opvallend is dat er vrijwel geen waaiers zijn van vroegere koninginnen en prinsessen uit het Huis Oranje-Nassau. Dat heeft er mogelijk mee te maken dat bij het overlijden van vorstinnen hun garderobe onder de hofdames werd verdeeld.

Vogels
Als protocollair attribuut heeft de waaier inmiddels zijn betekenis verloren. Toch tonen ook de jongere generaties Oranjes er belangstelling voor. Zo kreeg prinses Máxima van haar schoonmoeder een fraaie waaier met vogels erop. Ook is op de tentoonstelling een exemplaar te zien dat eigendom is van koningin Beatrix.

Veel waaiers van de koninklijke familie zijn ondergebracht in de collectie van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau. In 1982 schonk prinses Juliana 54 bijzondere exemplaren aan deze stichting. De meeste daarvan waren afkomstig van haar moeder, koningin Wilhelmina, en haar grootmoeder, koningin Emma. De virtuele tentoonstelling is uit deze verzameling samengesteld.

Op de site is ook een van de bijzonderste exemplaren te zien: een waaier die koning Willem III in 1888 bij een Parijse firma bestelde voor zijn echtgenote. Het schutblad van dit cadeau is geheel bezet met diamanten en robijnen.

De tentoonstelling ”A Touch of Dutch” in het Londense Fan Museum loopt tot 1 juni. Een volledig overzicht van de waaiers is te vinden in de catalogus, ”A Touch of Dutch. Fans From The Royal House of Orange-Nassau”, samengesteld door Hélène Alexander en waaierdeskundige Fransje Hovinga-van Eijsden (ISBN 0-9540319-5-4).

Zie ook: www.fan-museum.org.