„Natuurlijk wil ik weer terug naar Noord-Uganda”, zegt James Buna (46). „Maar dan moet eerst de vrede worden getekend.” Buna kwam naar de Ugandese hoofdstad Kampala in 1990, vlak na het uitbreken van de oorlog. „Mijn broer is vermoord en een andere broer verloor een been door een schotwond. Maar teruggaan is moeilijk, want het dorp waar ik vandaan kom is volledig verwoest.”In het Acholidistrict in de sloppenwijk Banda, waar duizenden noorderlingen van de Acholistam bij elkaar wonen, hebben veel mensen soortgelijke verhalen. „Ik wil naar huis, maar er zijn geen woningen meer. Alles is platgebrand door de rebellen”, zegt de veertigjarige Agnes Achero.

De rebellen van het Verzetsleger van de Heer (of LRA, Lord’s Resistance Army) zijn berucht vanwege hun aanvallen op dorpen, waarbij volwassenen worden vermoord en de kinderen ontvoerd. Lucy Ater (16): „Tijdens een aanval werd mijn moeder vermoord. Ik kon ontkomen. Een paar maanden later was er een nieuwe aanval, waarbij mijn vader omkwam. Ik werd ontvoerd, maar na vijf maanden wist ik gelukkig te ontsnappen.” Ater herinnert zich de zware omstandigheden. „We werden geslagen, en gedwongen om enorme afstanden te lopen met water, voedsel en ander zware dingen.”

In de LRA vechten vooral (ontvoerde) jongens, terwijl de meiden gedwongen worden om voor de officieren te werken. Hoewel ze meestal minderjarig zijn, worden ze toegewezen als vrouwen van de rebellenleiders.

De vraag wat er zou moeten gebeuren met rebellenleider Joseph Kony, de beruchte LRA-leider, roept discussie op. Kinderen van de basisschool Cream Land hebben weinig medelijden met Kony. „Die moeten ze vermoorden”, meent de 12-jarige Brenda. Ook Charles (10) denkt dat Kony zijn recht om te leven heeft verspeeld. „Omdat hij zelf veel mensen in het noorden heeft vermoord.”

De oorlog duurt al bijna twee keer de leeftijd van Charles, rekent meester Alex Arinaitwe voor. Hij zette de school, die mag rekenen op de steun van Nederlandse stichtingen, twee jaar geleden op. Volgens Arinaitwe zijn er te weinig voorzieningen voor de kinderen. Pas sinds kort komt er een maatschappelijk werker naar de school toe, voor de kinderen die trauma’s hebben.

Maar de volwassenen in Banda, die in tegenstelling tot de kinderen vrij kunnen spreken omdat zij niet omringd zijn door tientallen klasgenoten, willen dat Kony wordt vergeven. „Ik ben een christen”, zegt de 21-jarige Gibson Kinyera. „En de Bijbel zegt dat iedereen die iets fout doet, vergeven moet worden.”

Ook Kinyera wil wel terugkeren naar zijn dorp, dat hij in 1997 ontvlucht is. „Kony kan terug naar huis komen, hij kan zelfs mijn buurman worden. Als hij terugkomt met een goed hart, zal hij geen mensen meer lastigvallen.”

De vredesbesprekingen tussen de Ugandese regering en de LRA-rebellen zijn lang opgehouden door de vraag wat er met Kony moet gebeuren. De aanklacht van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag wordt nog steeds gevreesd door de rebellen. Maar de onderhandelaars hebben altijd aangestuurd op een traditionele berechting van Kony, de zogenaamde Mato Oput.

James Buna: „Oput betekent boom in onze taal. Tijdens een Mato Oputceremonie zitten de voormalige vijanden samen onder een boom. Dan wordt er een drank bereid, van de wortels van die boom. Samen wordt er gedronken, uit dezelfde beker. Daarna is alles vergeven en kunnen mensen weer verder met een nieuw leven.” Buna ziet dat als een goede manier om met Kony om te gaan. „We kunnen Kony wel vermoorden, maar dat zal mijn broer heus niet terugbrengen. Laat hem thuiskomen als een goed persoon, dan kunnen we beginnen met samenleven.”